Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

расмий захиралар бўйича операциялар дейилади. Бу операциялар Марказий банкнинг очиқ 
бозордаги операциялари билан бир хил эмас. Расмий захиралар бўйича операциялар 
натижасида жорий ҳисобдаги қолдиқ суммаси, капитал ҳаракати ҳисоби ва захиралар 
миқдорининг ўзгариши нолни ташкил қилиши зарур. 
Мамлакат узоқ давр давомида жорий операциялар бўйича тақчилликни бартараф 
қилишни кечиктириши ва ўзининг расмий валюта захираларини тўлиқ сарфлаши натижасида 
тўлов баланси инқирози келиб чиқади. Мамлакат ташқи қарзларни тўлаш ҳолатида 
бўлмаганлиги сабабли, чет элдан кредит олиш имкониятидан маҳрум бўлади. 
Иқтисодиёт субъектларининг давлат ва Марказий банк сиёсатига ишончсизлиги тўлов 
баланси 
инқирозини 
чуқурлаштирувчи 
омил 
ҳисобланади. 
Миллий 
валюта 
қадрсизланишининг кутилиши чет эл валюталарига чайқовчиликка қаратилган талабни 
рағбатлантиради. Бу Марказий банкнинг миллий валюта қадрсизланишининг олдини олишга 
қаратилган ҳаракатини анча қийинлаштиради, чунки унинг расмий валюта захиралари бир 
вақтда тўлов балансининг тақчиллигини молиялаштириш ва чет эл валюталарига ўсиб борувчи 
чайқовчилик талабини қондириш учун етарли бўлмай қолади. Бундай ҳолда валюталарнинг 
«хуфёна бозори» вужудга келиб, ривожлана бошлайди. 
 
27.4. Халқаро валюта-кредит муносабатлари ва
валюта тизимлари 
Пулнинг жаҳон хўжалигида амал қилиши ва турли халқаро иқтисодий алоқаларга 
(ташқи савдо, ишчи кучи ва капитал миграцияси, даромадлар, қарзлар ва субсидиялар 
оқими, илмий-техникавий маҳсулотларни айирбошлаш, туризм ва ҳ.к.) хизмат қилиши 

---

828
мумкин. Расмий захираларнинг асосийлари қуйидагилар:
- чет эл валюталари;
- олтин;
- мамлакатнинг ХВФдаги кредит улуши;
- қарз олишнинг махсус ҳуқуқи (SDR) ва ҳ.к.
Баланс тақчиллиги расмий захиралар ҳисобига 
молиялаштирилганда ички бозорда чет эл валюталари 
таклифи ортади, миллий валюталар таклифи эса нисбатан 
камаяди ва унинг айирбошлаш курси нисбатан ўсиб миллий 
иқтисодиётга инқирозли таъсир кўрсатади. Аксинча, тўлов 
балансининг актив қолдиғи Марказий банк расмий валюта 
эҳтиёжларининг ўсиши билан бирга борганда ички бозорда 
чет эл валюталари таклифини камайтиради, миллий валюта 
таклифи эса нисбатан ортади ва унинг айирбошлаш курси 
пасайиб, иқтисодиётга рағбатлантирувчи таъсир кўрсатади.
Марказий банк томонидан чет эл валюталарининг бундай 
сотилиши ва сотиб олиниши