Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

(қўшимча маҳсулот = қўшимча қиймат х меҳнатнинг унумдорлик кучи). 
Шунингдек қўшимча маҳсулот билан қўшилган қиймат ўртасида ҳам туб фарқ 
мавжуддир. Ҳар бир корхонада ва тармоқларда қўшилган қиймат асосий воситалар 
амортизацияси + иш ҳақи + яратилган қўшимча маҳсулот (солиқ тўловлари ва фойда)дан 
иборат бўлади. Бундан кўриниб турибдики, агар қўшилган қиймат амортизация, иш ҳақи ва 
яратилган қўшимча маҳсулотдан иборат бўлса, қўшимча маҳсулот унинг бир таркибий 
Қўшимча маҳсулот
қўшимча нафлилик
қўшимча қиймат 

---

92
ўртасида ҳам туб фарқ мавжуддир. Ҳар бир корхонада ва 
тармоқларда қўшилган қиймат асосий воситалар амортизацияси 
+ иш ҳақи + яратилган қўшимча маҳсулот (солиқ тўловлари 
ва фойда)дан иборат бўлади. Бундан кўриниб турибдики, агар 
қўшилган қиймат амортизация, иш ҳақи ва яратилган қўшимча 
маҳсулотдан иборат бўлса, қўшимча маҳсулот унинг бир 
таркибий қисмидир. Ҳамма тармоқ ва соҳаларда яратилган 
қўшилган қийматлар йиғиндиси мамлакатнинг ялпи ички 
маҳсулотини ташкил этади. Шундай қилиб, қўшимча қиймат, 
қўшилган қиймат ва қўшимча маҳсулот бир хил (синоним) 
тушунчалар эмас балки тамомила бир-биридан фарқ қиладиган 
алоҳида-алоҳида иқтисодий категориялардир.
Ишлаб чиқариш жараёнида ҳосил бўлган қўшимча маҳсулот 
сотилиш жараёнида корхонанинг умумий фойдасига айланади. 
Бу фойдадан давлат солиқ сифатида, ссуда капитал эгалари 
эса фоиз сифатида, ер эгалари рента сифатида ўз улушларини 
оладилар. Бу даромад турлари қўшимча маҳсулотнинг сотилиб, 
дастлабки тақсимлангандан кейинги ўзгарган шаклларидир. 
Юзаки реал ҳаётда қўшимча маҳсулот юқоридаги тўртта 
шаклларда намоён бўлади. Кимки иқтисодий жараёнларнинг 
туб илдизини тушунмаса, бу даромадларнинг манбаини, 
қаерда ва ким томонидан яратилишини тушунмасдан 
қолаверади. Зарурий ва қўшимча маҳсулотларнинг мазмунини 
тушунишда уларнинг реал ҳаётдаги модификациялашган 
шаклларини билиш муҳим роль ўйнайди. Маълумки, зарурий 
ва қўшимча маҳсулот уларнинг бевосита ишлаб чиқариш 
жараёнидаги кўринишидир. Аммо, улар олди-сотди ва 
тақсимлаш жараёнларидан ўтиб, ўз шаклларини ўзгартириб, 
модификациялашган шакл оладилар. 
Янгидан яратилган соф маҳсулотнинг таркиби ва 
модификациялашган шакллари 2.8-расмда аниқроқ тасвирлаш 
мумкин. 

---

93