Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

 
 
2.8-расм. Зарурий ва қўшимча маҳсулотнинг модификациялашган шакллари. 
Фойданинг турли тўловлардан қолган қисми эса тадбиркорларнинг соф фойдаси бўлиб, 
унинг ҳисобидан ўзларининг истеъмолини қондиради, инвестицияни, турли социал 
йўналишдаги ишларни амалга оширадилар. Кўриниб турибдики, қўшимча маҳсулотни 
кўпайтириш ҳеч кимга зарар бермайди, аксинча жамият аъзоларининг ҳаммаси учун 
манфаатлидир. 
Маълумки, қўшимча маҳсулот билан зарурий маҳсулот ўртасида ҳар доим зиддият ва 
алоқадорлик бўлади. Уларнинг ҳар иккаласидан ҳам бутун иқтисодиётни ривожлантириш ва 
жамият аъзоларининг фаровонлигини ошириш мақсадларида фойдаланилади. 
Лекин уларнинг соф миллий маҳсулотдаги ҳиссаси турли омиллар таъсирида, масалан, 
техника тараққиётининг ривожланиши, ижтимоий ишлаб чиқариш таркибининг ўзгариши, 
меҳнат унумдорлигининг ошиши натижасида ўзгариб туради. Меҳнат унумдорлигининг 
ўсиши натижасида зарурий маҳсулотнинг абсолют миқдори ўсган ҳолда соф миллий 
маҳсулотдаги ҳиссаси камайиб, қўшимча маҳсулотнинг ҳиссаси ошиб боради. Бундай 
ҳолатлар қўшимча маҳсулот нормасининг ошишида ўз аксини топади. 
Бу баён этилганлардан хулоса қилиб айтиш мумкинки, қўшимча меҳнат ва бинобарин, 
Соф маҳсулот 
Зарурий маҳсулот 
Қўшимча 
Солиқлар 
Фойда 
И
ш ҳа
қи
Д
еҳқ
он
, ф
ерм
ер, 
ҳу
на
рм
анд
чил
ик
, 
касан
ач
ил
ик
в
а 
бо
ш
қа 
уй
хўж
ал
ик
ла
ри
да
н ол
ин
га
н 
И
ж
ти
мои
й ҳ
им
оя 
фон
дл
ари
Рента 
Фоиз 

---

94
Бу баён этилганлардан хулоса қилиб айтиш мумкинки, 
қўшимча меҳнат ва бинобарин, қўшимча маҳсулот бутун-
бутун тарихий тараққиёт давомида ишлаб чиқаришни, фан 
техникани, таълимни, соғлиқни сақлашни, маданиятни 
ривожлантириш, мамлакат мудофаасини мустаҳкамлашнинг 
иқтисодий манбаи бўлиб келган ва бундан кейин ҳам шундай 
бўлиб қолади.