Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

19.3-расм. Иқтисодий мувозанатлик амал қилишининг асосий 
тамойиллари.
147
 
Шунинг учун мувозанатликнинг вақти-вақти билан издан 
чиқиб ва яна қайта тикланиб туриши ҳам унинг муҳим 
тамойилларидан бири деб ҳисобланади. Бошқача айтганда, 
қандайдир ҳолатда мувозанатлик мавжуд деб фараз қилиш 
мумкин бўлса, у тез-тез ўзгариб туради ҳамда яна шундай 
тезлик билан қайта тикланади. Бу жараённи мувозанатлик 
нуқтаси атрофидаги тебраниш сифатида тасаввур этиш 
мумкин. 
147
Муаллиф томонидан тузилган.
327 
Лекин миллий иқтисодиёт даражасидаги товар ва хизматларнинг ялпи талаб ёки ялпи 
таклиф сифатидаги яхлит миқдорини натурал кўрсаткичлар (тонна, километр, кубометр, литр 
ва ҳ.к.) орқали ифодалаб бўлмайди. Мазкур кўрсаткичларнинг нафлилик миқдорини фақат бир 
хил кўрсаткичга келтириб, пул кўринишида умумлаштириш ва ўзаро тенглигини таққослаш 
ҳозирги даврда бу борадаги тўғри ва ягона йўлдир. Фақат бунда нафлилик ҳамма товар ва 
хизматлар турлари бўйича ўзгармас, яъни таққослама нархларда ҳисобланиши лозим. Чунки 
ўзгармас нархларда ҳисобланиб, пулда ифодаланган кўрсаткичлар нафлиликнинг ўзгаришини, 
яъни ўсишини ёки камайишини кўрсатади.
Фикримизча, иқтисодий мувозанатликнинг иқтисодий категория сифатидаги мазмунини 
очиб беришда унинг амал қилишининг асосий тамойилларини маълум тизимга келтириш 
мақсадга мувофиқ ҳисобланади (19.3-расм).
Иқтисодий мувозанатнинг иқтисодий жараён ва ҳодисалар икки ёки бир неча томонининг 
бир-бирига тенглиги сифатида қаралишини ҳам унинг асосий тамойилларидан бири сифатида 
баҳолаш мумкин. Мувозанатлик ҳолати ҳам иқтисодиётдаги бошқа воқеа, ҳодиса ва жараёнлар 
каби доимо ҳаракатда, ўзгаришда ва ривожланишда бўлади. 
19.3-расм. Иқтисодий мувозанатлик амал қилишининг асосий тамойиллари.
150
 
Шунинг учун мувозанатликнинг вақти-вақти билан издан чиқиб ва яна қайта тикланиб 
туриши ҳам унинг муҳим тамойилларидан бири деб ҳисобланади. Бошқача айтганда, 
қандайдир ҳолатда мувозанатлик мавжуд деб фараз қилиш мумкин бўлса, у тез-тез ўзгариб 
туради ҳамда яна шундай тезлик билан қайта тикланади. Бу жараённи мувозанатлик нуқтаси 
атрофидаги тебраниш сифатида тасаввур этиш мумкин.
Иқтисодий адабиётларда билдирилган фикр-мулоҳазаларга асосланган ҳолда иқтисодий 
мувозанатлик намоён бўлишининг қуйидаги шаклларини келтириш мумкин (19.4-расм). 
Расмдан кўриниб турибдики, иқтисодий мувозанатлик реал ҳаётда шарт-шароитга қараб 
турли шаклларда намоён бўлиши мумкин экан. Бундан ташқари, иқтисодиётнинг кўплаб 
қисмлари ва соҳалари ўртасидаги мувозанатлик баланслар кўринишида ҳам намоён бўлади. 
Айни чоғда, иқтисодиётнинг турли даражалардаги мувозанатлигини таъминлашда баланс 
усулидан кенг фойдаланилади.
150
Муаллиф томонидан тузилган.