¤збекистон республикаси олий ва ¤рта махсус таълим вазирлиги

Тўқимачилик газламаларининг ғижимланмаслигини
аниқлаш

Букилганда ва ҳар хир кучлар таъсирида газламада ғижимлар ва бурамалар ҳосил бўлиши ғижимланувчанлик дейилади. ¥осил бўлган ғижим ва бурамларни фақат хўллаш-дазмоллаш йўли билан кетказиш мумкин. Букиш ва қисиш таъсирида ҳосил бўладиган қолдиқ деформациялар ғижимланувчанликни келтириб чиқаради. £айшқоқ ва эластик қисми анча катта бўлган толалар букиш ва қисиш деформациясидан кейин секинроқ ёки бир оз тезроқ текисланади ва дастлабки ҳолатини эгаллайди, шунинг учун ғижимлар йўқолади.

Тикланиш бурчаги -намунанинг 180⁰ да тўлиқ тикланиш бурчаги.
Гижимланмаслик -ғижимланувчанликка тескари тушунча бўлиб, у газламанинг эзилишига қаршилик кўрсатиши, ҳамда букилишига сабаб бўлган куч олингандан кейин дастлабки ҳолатини тиклаш хоссасидир.
Газламаларнинг ғижимланмаслиги стандарт услуби бўйича ғижимланмасликни ўлчаш асбобида аниқланади (34-расм).
Асбобнинг асоси 1 мурват 3 ёрдамида маҳкамланган бўлиб, унда тенглаштириш даражаси 2 ва юмолоқ шкала 4 жойлашган. Устун 5 нинг йўналтирилган тирқишидаги қисқич 6 нинг таянч қисмига намуна 180⁰ эгилган ҳолатида жойлаштирилади. Тартибга солувчи мурват 7 кўрсаткич 9 билан эгилган қирқим 8 ни жойлаштириш учун хизмат қилади. ¤нг қўл билан қисқич очилади ва қирқим 10 нинг бир учи бўшатилади ва қисқичнинг юқори пластинкаси пасткисини қисади. Бир вақтнинг ўзида чап қўл билан секундомер ишга туширилади.
£ирқимни бўшатилган бир учи қайишқоқ куч таъсирида бурчакка эгилади. Юмолоқ шкала бўйича мослама 11 ёрдамида тикланиш бурчаги 1⁰ хатолик билан аниқланади.
¥ар бир ипнинг йўналиши бўйича ғижимланмаслик ўлчами (фоизда) қуйидаги формула ёрдамида ҳисобланади.

бу ерда: -тикланиш бурчагининг ча арифметик қиймати, градус.
Стандарт услубига биноан танда ва арқоқ йўналиши бўйича бешта намуна қирқими олинади.
Бу ҳолда юқоридаги формула бошқа кўринишга ўтади.

-букланган материалнинг тикланиш бурчаги; - бурчакнинг тўлиқ 180⁰ тикланиш бурчагига нисбати ғижимланмаслик деб аталади (фоизда).

34-расм. ¢ижимланмасликни аниқлаш асбоби.

1-асос; 2-мурват; 3-тенглаштириш даражаси; 4-шкала; 5-устун; 6-қисқич;
7-мурват; 8-эгилган намуна; 9-кўрсаткич; 10-қирқим; 11-линза.