Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

6.13. Рискли инструментлар даромадлилик даражасига 
инкирозни ва бошка омилларнинг таъсири. 
Бозор иқтисодиёти шароитида даромадлиликни ставкаси 
даражасига таъсир этувчи 4 та омилини келтирамиз 
-корхонанинг асосий восита-маблағини самараси- ТМЗга, 
машиналарга, заводларга, кўприк ва бошқа объектларга қўйилган
маблағ бўйича кутилаётган даромадлилик ставкаси; 
-корхона асосий восита-маблағини самарали фойдаланишнинг 
ноаниклилик даражасига; 
-ахолининг вактинчалик(шу вактдаги) макади-фикрини юзага 
келиши(бўлиб қолиш (временные предпочтение людей) )-ахолини 
келгусида эмас, балки хозир товарларни қанчалик истеъмол қилиши 
қизиктиради. Агар ахоли келгусига жамғарма қўймай хозирги 
истеъмолни кўпайтирса, у холда инвестиция камаяди, ишлаб чиқариш 
камаяди, 
макроиқтисодий 
мувозанат 
йуколади, 
келгусидаги
ортадиган истеъмоли қондирилмаслиги юзага келади. 
-рискни қабул қилмаслик (кутилмаган риск)- инвестиция рискини 
камайтириш максадида даромадни ортишини хохламасликка
келишган ахоли сони(даромадни ортишини атказ қилишга келишган) 
рисксиз активларга маблағ қўйиш массали равишда кўпаяди, ўз 
навбатида рисксиз активларни даромадлилик даражаси рискли 
активларни даромадлилик даражасига нисбатан камайиб кетади.
6.14.Даромадлилик ставкаси даражасига таъсир этувчи 
омиллар 

---

497 
-ишлаб чиқариш воситаларидан келадиган самара 
Инвесторларнинг кутаётган даромадлилик ставкаси хажмига 
таъсир этадиган омиллардан бири ишлаб чиқариш воситаларидан 
келадиган самара хисобланади. 
Ишлаб чиқариш воситалари - бу буюм бўлиб, бу қайсики бошқа 
буюмни –товарни ишлаб чиқариш учун ишлатилади. Уни типик 
формалари: шахта, йуллар, канал, электр -энергостанциялар, 
завод,фабрика, машина- жихозлар, ТМЗ Лар ва бошкалар. Бундан 
ташкари, капитални физиологик(моддий) томонидан «капитал» 
дейилиб, бунга ишлаб чиқариш кувватини оширувчи патент, 
шартнома, формула, ишлаб чиқариш ва сотиш жараёнлари киради. 
Бундай буюм бўлмаган(номоддий активлар)активлари айрим 
холларда бажариладиган НИОК(научно исследовательский опытно-
конструктор) ва реклама харажатларини натижаси хисобланади.
Капиталдан фойдаланишни йиллик самараси фоизли кўрсаткичда 
ифодаланиб, капиталга қўйилган маблағни даромадлилик ставкаси 
дейилади. Бу капиталга қўйилган маблағни даромади эса фирма 
томонидан муомалага чиқарилган қимматли қоғозлар; жумладан, 
акция, 
облигация 
ва 
бошка 
молиявий 
инструментларни 
ушловчиларига тўланадиган девидендлар ёки фоиз кўринишдаги 
тўланадиган маблағни манбасидир. Бу барча инструментлар
капиталга маблағ қўйишдан фойдаланиб ундан келадиган 
даромаднинг талаб этилган бир қисми эканлигини ифода этади. 
Капиталга маблағ қўйишдан келадиган даромадлилик даражаси 
инвестициялашни вақти ва жойига боғлиқ бўлади: иқтисодиётни 
холатига, ишлаб чиқаришнинг бошқа мазкур капиталдан фойдаланиш 

---

498 
хисобига, товар ва хизматларга бўлган талаб даражасига, ишчи кучи 
ва табий ресурслардан фойдаланишдек бошқа омилларга рухсат 
берилиш(доступности) даражасига боғлиқ бўлади. Капиталга 
қўйилган маблағни даромадлилик ставкаси қанча юқори бўлса,
иқтисодиётдаги фоиз ставкаси даражаси шунча юқори бўлади.