Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таoлим вазирлиги фарьона политехника институти «тадбиқий механика» кафедраси

6.2. Резбанинг мустаҳкамлигини ҳисоблаш

6.5.расм
Резбали бирикмаларда ўқ бўйлаб йўналган ва винт стерженини чўзадиган куч резбанинг ҳаммаси ўрамларига ҳам бир хилда таoсир этавермайди. Бу масалани биринчи бўлиб текширган олим Н. Е. Жўқовскийдир. ўтказилган тадқиқотлар шуни кўрсатдики, резбанинг куч таoсир этаётган томондан биринчи ўрамда бошқа ўрамлардагига қараганда каттароқ кучланиш ҳосил бўлади. Резбаларга таoсир этувчи кучнинг резба ўрамлари орасида бир текисда тақсимланмаслигининг кўпгина сабаблари бор. Ана шу сабаблардан бири шуки, ўқ бўйлаб таoсир этувчи кучдан винтдаги резбанинг бир томонга, гайкадаги резбанинг эса қарама-қарши томонга деформацияланишидир.
Масалан, 6 ўрамли гайканинг биринчи ўрами таoсир этаётган кучнинг 52% ни, иккинчи ўрами 25%ни, учинчи ўрами 12% ни, охирги ўрами эса атиги 2% ни қабул қилади. Зарур бўлган тақдирда гайканинг ҳаммаси ўрамлари бир хилда ишлайдиган махсус туридан фойдаланилади. Лекин бундай гайкалар тайёрлаш техналогик жихатдан бирмунча қийин.
Гайка ўрамлари орасида нагрузканинг тақсимлаш ъарактерини аниқ билиш жуда қийин, чунки бунга юқорида келтирилган сабабдан ташқари, гайка тайёрлашнинг аниқлик даражаси ва гайканинг ишланишдаги ейилиш даражаси ҳам таoсир қилади. Шунинг учун амалда резбаларнинг мустаҳкамлигини ҳисоблашда таoсир этувчи куч винт ўрамлари орасида бир хил тақсимланади, деб қабул қилинади ва резба иш сиртининг эгилиши ва a-b бўйича кесилиши ҳисобланади. резбаларнинг эзилишини ҳисоблашдаги муносабатдан фойдаланилади:
(6.4)
бу ерда z=H/s баландлиги H бўлган гайкадаги резба ўрамларининг сони. Бу формула винтнинг резбаси учун ҳам тадбиқ қилинаверади. резбаларнинг кесилиши қуйидаги формулалардан ҳисоблаб топилади:
винт учун:
(6.5)
гайка учун:
бу ерда К= ёки К= - резбанинг турини ҳисобга олувчи коэффициент.


6.6.расм
Учбурчаклик профилли резбалар учун К0,8: тўғри тўртбурчаклик профилли резбалар учун К = 0,5: трапеция профилли резбалар учун эса К=0,65. Агар винт ва гайканинг материали бир хил бўлса, винт резбасининг ўзигина ҳисоблаш кифоя, чунки бўлади. Гайканинг стандартда қабул қилинган баландлиги винт стержени билан резбанинг мустаҳкамлиги бир хил бўлиши керак, деган шартдан келиб чиқарилган. Агар  = 0,6_ок эканлиги назарда тутилса, винт стержени билан резбасининг мустаҳкамлиги бир хил бўлишини таoминлайдиган шарт қуйидагича ифодаланиши мумкин:
(6.6)
Агар К = 0,8 деб олинса, Н0,5d₁ бўлади. Бироқ, амалда салбий таoсир кўрсатадиган айрим холларда назарда тутилиб, резбали деталлар учун ишлатиладиган гайканинг баландлигини 0,8d га тенг қилиб олиш тавсия этилади. резба стандартда келтирилган ўлчамлари винт стержени билан резбасининг мустаҳкамлиги бир хил бўлишини таoминлайди. Шунинг учун болтли бирикмаларни лойиъалашда, асосан, винт стерженининг зарур диаметригина ҳисоблаб топилади, қолган ўлчамлари эса тегишли ГОСТ дан олинади.