Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

банкларининг буюртмалари асосида). Тижорат банкларида нақд пулга бўлган 
қўшимча талаб юзага келганда улар бу талабни қондириш учун марказий 
банкга нақд пул олиш учун буюртма берадилар. Марказий Банк буюртма 
қилинган нақд пулни эмиссия қилади ва уни инкассатсия хизмати орқали 
тижорат банкларига етказади. Эмиссия қилинган суммага Марказий Банк 
балансининг пассив қисмидаги “Мажбуриятлар моддаси” кўпаяди. Тижорат 
банкининг Марказий Банкнинг балансида очилган “Востро” вакиллик ҳисоб 
рақамининг қолдиғи ана шу суммага камаяди. 
2) 
Давлат бюджети харажатларини молиялаштришда. Марказий 
Банкларнинг туман ва шаҳар филиаллари бўлмайди, шу сабабли улар давлат 
бюджетининг касса ижросини амалга ошириш мақсадида тижорат 
банкларининг хизматларидан фойдаланишга мажбур бўладилар. Молия 
вазирлиги бюджет ташкилотлари харажатларини нақд пулсиз шаклда 
молиялаштриб беради. Молиялаштрилган сумманинг нақд пул таъминоти 
Марказий банк томонидан амалга оширилинади. Марказий Банк инкассатсия 
хизмати орқали нақд пулни тижорат банкларига етказиб беради. Етказиб 
берилган нақд пулнинг нақд пулсиз эквивалиенти тижорат банкининг ҳисоб 
рақамидан ечиб олади.
Марказий Банклар нақд пулни эмиссия қилишда монопол мавқеига эга. 
Иккинчи томондан айрим давлатлар ўзининг миллий валютасига эга эмас. Шу 
сабабали бу давлатларнинг Марказий банклари эмиссия вазифани бажара 
олмайди. Салвадор, экуадор ва Шарқий Теморда тўлов воситасини АҚШ 
доллори бажаради. Андора, Ватикан ва Маракада миллий валюта вазифасини 
евро бажаради. Шимолий Кипрда эса миллий тўлов воситасини Туркия лираси 
бажаради. 
Пул айланмасининг таркиби қуйидаги қисмлардан ташкил топади: 
1. Марказий Банк ва тижорат банклари ўртасидаги нақд пул айланмаси. 
2. Тижорат банклари ўртасидаги нақд пул айланмаси 

---

3. Банклар ва уларнинг мижозлари ўртасидаги нақд пул айланмаси. (барча 
нақд пул кўринишидаги пулларини тижорат банкларига топширишлари 
шарт.Тижорат банклари ўз мижозларига нақд пул пулдаги харажатларини 
молиялаштриш учун нақд пуллар беради: (Иш ҳақи, мукофот, меҳнат таътили 
пуллари ва бошқалар.)