´збекистон республикаси олий ва ´рта


V-маъруза. Мавзу: µишло± х°жалиги ³айвонлари учун озу±а тайёрлаш биотехнологияси ва хавфсизлик техникаси


Download 280 Kb.
bet6/8
Sana20.06.2023
Hajmi280 Kb.
#1636638
1   2   3   4   5   6   7   8
Bog'liq
ЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА

V-маъруза.
Мавзу: µишло± х°жалиги ³айвонлари учун озу±а тайёрлаш биотехнологияси ва хавфсизлик техникаси.


Маъруза режаси.
5.1.О±сио моддалар ишлаб чи±ариш.
5.2.Алмашинмайдиган аминокислоталар.
5.3.Витамин препаратлари.
5.4.Биопрепаратлар ишлаб чи±аришда техник хавфсизлик.
5.1.О±сил моддалар ишлаб чи±ариш.
О±силлар ³ар ±андай тирик организм ³ужайрасининг мажбурий компоненти ³исоблананиб, ±°йидаги жуда му³им ³аётий функцияни, яъни каталитик, регуляторлик, транспорт, биоэнергетик, инфекция ва таш±и стресс фактордан са±лаш кабиларни бажаради. ´симликлар вегетатив массада ±уру± модда хисобида 5-15%, донида 8-18% мойли °симликлар донида 16-28% донли дуккакларида 25-40% о±сил мавжуд. Инсон ва ³айвонларнинг ³ар хил т°±ималарида одатда о±сил таркиби ±уру± модда ³исобида 20% дан 80% гача б°лади.
Организмлар т°±има ва ³ужайраларининг доимий б°либ туриши учун ва уларнинг ³аётий функциялари амалга ошиб туриши учун структура о±силлари ³амда бош±а формадаги о±силлар доимий б°либ туриши зарур. Ози±ланиш нормасига асосан инсон ³ар куни ов±атланиш ор±али 60 дан 120 г.гача т°ла ±онли о±сил ±абул ±илиши керак. µишло± х°жалиги ³айвонларининг т°²ри ов±атланиши учун эса уларнинг хар бир озу±а бирлиги рационида ³ар куни 110 г кам б°лмаган яхши ³азм б°лувчи о±сил б°лиши зарур.
Микроорганизмлар озу±а о±силлари манбаи сифатида °симлик ва ³айвон организмларига бир ±анча устунликларга эга. Улар ю±ори (60% ±уру± массагача) ва т°р²ун таркибли о±сил б°лиши билан ажралиб туради. ´симликларда эса
44
°стириш шароитларига ±араб, и±лим, об-³аво, тупро± типлари агротехникага ±араб о±сил моддалари концентрацияси сезиларли даражада °згариб туради. Микроб х°жайраларида о±сил билан бир ±аторда тез бирлашувчи углеводлар ю±ори таркибдаги ё² кислотали липидлар, витаминлар макро ва микроэлементлар каби ±имматли т°йимли моддалар т°планади. Микроорганизмлар яна бир устунлик хусусияти билан характерланадики, у ³ам о±сил моддасини жуда тез т°плай олишидир.
5.2.Алмашилмайдиган аминокислоталар.
О±силлар таркиби 20 аминокислота ва 2 амид (аспараги ва глутамин) дан иборат. ´симлик ва к°пчилик микроорганизмлар содда моддалар-углекислоталар, сув, минерал тузлардан о±сил туркибига кирувчи ³амма аминокислоталарни синтез ±илиш ±обилиятига эга. Лекин инсон ва ³айвон организмида аминокислоталар хам синтез ±илинайвермайди ва улар фа±ат тайёр ³олда ози± моддаларидан ±абул ±илинади. Бундай аминокислоталар алмашмайдиган аминокислоталар дейилади ва б°ларга волин, лейцин, изолейцин, лизин, метионин, треонин, триптофон, фенилалнин киради.
Озу±а рационидаги аминокислоталар концентрациясини оптимал даражага етказиш учун унга саноат й°ли билан олинган тоза ³олда аминокислоталар препаратини ±°шиш зарур. Дунё б°йича ³озир 300000 т.дан кам б°лмаган алмашилмайдиган аминокислоталар озу±а препарати ишлаб чи±арилмо±да ва бу к°рсаткич яна ³ам ошиб бормо±да.
Алмашилмайдиган аминокислоталарни саноат ми±иёсида ишлаб чи±аришнинг 3 й°ли бор: 1)°симлик ва микроб о±силларини гидролизлаш, 2)микробиологик ва 3)химиявий синтез. Саноатда ишлаб чи±ариладиган аминокислоталар препаратининг 60% дан орти²и микробиологик синтез й°ли билан олинади. Иккинчи °ринда эса химиявий синтез й°ли билан олиш туради. ³имиявий синтезнинг асосий камчилиги шундаки, Д ва L-±аторларга таалу±ли изомерлардан иборат аминокислоталар аралашмасини олишдангина иборат, бинобарин одам ва ³айвон организмида фа±атгина L-изомерларгина биологик активликка эга холос. Д-изомери аминокислоталари учун уларнинг фермент системасида ±айта ишланмайди ва уларнинг баъзи бирлари эса одам ва ³айвон организмлари учун токсинли хусусиятига эга.
45
5.3.Витамин препаратлари.
µишло± х°жалиги ³айвонлари озу±асининг т°йимлилик бирлигини белгиловчи му³им факторлардан бири уларнинг таркибидаги витаминлар ми±доридир. Витаминлар ³ар хил химиявий тузилишга эга биологик актив моддалар б°либ улар тирик организмнинг ³аёт фаолиятини таъминлашда му³им роль °йнайди. Витаминларнинг биологик активлиги шу билан белгиланадики, улар сифатида ферментларнинг каталитик маркази таркибига киради. Бу моддалар етишмаслиги о±ибатида ферментлар активлиги пасаяди, натижада белгиланган ферментлар иштирокида кечадиган процесслар пасаяди ва бутунлай т°хтайди. Бу эса организмларда витаминлар етишмаслиги о±ибатида жиддий касалликлар келиб чи±ишга сабаб б°лади.
Инсон ва хайвон организмлари витамин синтез ±илиш ±обилиятига эга эмас, лекин °симликлар эса ±°лай шароитда °зининг витаминга э³тиёжини т°ли± ±оплаш хусусиятига эга ( витамин В12 дан таш±ари). Микроорганизмлар хам °злари синтез ±илиш ±обилиятига эгадирлар. Шулардан к°риниб турибдики °симлик ва микроорганизмларнинг ишлаб чи±арган ма³сулотлари инсон ва ³айвонлар учун витамин манбаи ³исобланади.
Микробиология саноатида икки хил озу±а препаратлари чи±арилади. Таркибида В2 вмтамин б°лган озу±а рибофлавин, таркибида В12 витамин б°лган КМБ-12 препарати.
Озу±а витамини рибофлавин олиш учун Eremothecium ashbyii ачит±иларининг штаммларидан фойдаланилади. Рибофлавин ачит±и ³ужайраларининг вакуолаларида т°планади ва му³итга сари± ранг беради. Саноат ми±иёсида ишлаб чи±ариш учун ало³ида сую± озу±а препарати ва махсус экиш аппаратида °стирилган ачит±илар культурасини экиш материали тайёрланади.
5.4.Биопрепаратлар ишлаб чи±аришда ме³натни му³офаза ±илиш ва хавфсизлик техникасини таъминлаш.
Мамлакатда ме³нат хавфсизлиги стандартлар тизими фаолият к°рсатмо±да. £ар ±андай саноат й°налиши °зига хос булган технологияларга эга, бу эса лойи³алаш, ±урилиш, фойдалаш ва тузатиш жараёнларига эга, бу эса лойихалаш, ±°рилиш, фойдаланиш ва тузатиш жараёнларида °зига хос б°лган техника хавфсизлиги ±оидалари ва нормаларини ишлаб чи±ишни та±озо ±илади. Микроб биотехнология саноати ³озирча ривож топмаган б°лсада, бу муаммо билан шу²улланадиган
46
мутахассислар микробиология саноатида хавфсизлик ±оидаларидан хабардор б°лишлари шарт.
Хавфсизлик ишларининг асоси корхонани лойихалаш ва±тида ±°йилади. µурилиш ва таъмирлаш ±урилиш ±оидалари ва нормаларига асосан олиб борилади. Цехлар, лабораториялар, булимлар ±урилаётган хавфли иш шароитлари: ён²ин ва бош±аларнинг содир б°лишининг олдинин олиш ма±садида режалар тузилади.
Бирламчи ва тайёр махсулотлар са±лайдиган омборхоналарни жойланиши ва жихозланиши ён²инга ±арши ±оидалардан келиб чи±±ан ³олда амалга оширилади. Осон учадиган ва ёгадиган сую±ликлар, ±уру± ачит±илар ва бош±а биопрепаратлар ало³ида, махсус жихозланган омборноналарда са±ланадилар ва бу омборхоналар ишлаб чи±ариш биносидан узо±ро±да б°лиши керак.
Ён²индан хавфли категорияга органик эритувчилар, ё±ил²и газлари са±ланадиган ёки чанг чи±ариш билан ало±адор б°лган жараёнлар °тадиган цехлар киради. Бундай цехлар ало³ида биноларда жойлашиши ёки бош±а цехлардан ён²ин ва портлашдан са±лайдиган деворлар билан ажратилган б°лишлари керак. £ар бир цехда ён²ин б°лганда чи±адиган эшиклари б°лиши, бинони томи эса портлаш б°лганда осон к°чадиган б°лиши керак.
Ишлаб чи±ариш хоналарида ускуна ва жи³озларни жойлаштиришда уларга ±°лай ва хавфсиз хизмат к°рсатиш, ³амда таъмирлаш ишларини °тказиш имкониятларини эътиборга олиш лозим. ´рнатилган ускуна ва жи³озлар ±аторлари орасида назорат жи³озларини доимий равишда кузатиш ва хизмат к°рсатиш учун ±°лай б°лмо²и керак.
Микробиология саноати заводларда жуда ³ам мураккаб ускуналар кенг ±улланилади, яъни босим остида ишловчилар (гидролиз ускунаси, ферментёр ва ³.к.) ю±ори ³ароратда (±уритгич, бу²латгич ±урилмаси ва ³.к.), деталлари ю±ори тезликда айланувчи ускуналар (сепараторлар, центрафугалар ва ³.к.) ва бош±алардир. Ушбу ускуналарда ишлаш учун техника хавфсизлиги инстуркциясиишлаб чи±илади ва бош инженер томонидан тасди±ланиб, к°ринарли жойга осиб ±°йилади. Ускунада ишловчилар учун инструкцияни бажариш мажбурий ³исобланади. Ушбу ускуналарнинг узлуксиз ишлашининг асосий шарти-эксплуатация ±оидаларига ани± риоя ±илиш ва режали-ого³лантирувчи таъмирни °з ва±тида °тказишдир.
47
Ишлаб чи±аришда энг катта хавфни диэлектик булган сую±ликлар, бу²лар, газлар ва кукунсимон моддаларнинг бир-бирига ±ушилишидан ³осил булувчи статик ³олатдаги электр ташкил ±илади.
Микробиологик саноат корхоналарида энг катта хавф б°либ завод хоналаридаги ³аво ³исобланади. Бу –хамма цех ва б°линмаларга таалу±лидир. Бундай хаво таркибида ±°йидагилар б°лиши мумкин: озу±а му³ити тайёрлаш б°лимида-озу±анинг ±уру± компонентлари чанги; ма³сулотни ажратиш ва экстракция ±илиш булимида-продуцент культураси ва эритувчилар бу²и; ±уритиш ва ±адо±лаш б°лимида-кукунсимон препаратларнинг майда заррачалари, микроорганизмларнинг спораси ва бош±алардир.
Экиш материалларини тайёрлаш, ферментация бос±ичларида ва биомасса б°лимида микроорганизмларнинг тирик ³ужайралари ва ±уритиш, майдалаш, стандартлаш ва ±адо±лаш бос±ичларида фаолсизланган ±уру± биомасса билан контактда б°лиш э³тимоли бор. Ишчининг нафас олиш й°ллари ор±али тушган биологик фаол моддаларни узо± ва±т таъсири °та таъсирчан шахсларда ³ар хил турдаги аллергик реакцияларни ±°з²атиш мумкин.
Уларнинг баъзи бирлари шартли патогенларга ±°шилади ва к°пчилиги кам протоген ёки умуман патоген эмасдирлар. Candida авлодига мансуб шартли-патоген микроорганизмлар инсон териси остида, шилимши± пардасида ва ош±озон-ичак тизимида ривожланиши мумкин.
µулларини кислота, иш±ор ва эритувчиларнинг сувли эритмаларини зарарли таъсиридан ³имоя ±илиш учун ±°л±оп ва ³иомя суртмаларидан фойдаланиш тавсия этилади. Ишлаб чи±аришнинг ачитувчи-±ичитувчи (хлор, аммиак ва бош±а) моддалар билан ало±ада ишлашга т°²ри келадиган участкаларда хар хил к°зойнакларидан фойдаланилади.
Индивидуал ³имояланиш воситаларидан фойдаланиш, ишдан кейинги или± душ, иш кийимларининг чангини ±о±иш ва стерилизация ±илиш, ±°л ювиш ва ов±атланишдан олдин о²зини чай±аш, ±°йингки энг оддий ва зарур профилактика чоралари ³ам бир микробиологик саноатида ишловчига одат тусига айланиши керак.
Текшириш учун саволлар.
1.О±силлар функцияси нима?
2.µайси организмдан ози±а олинади?
3.Алмашинмайдиган аминокислоталар ±айси?
48
4.Алмашинмайдиган аминокислоталар ±андай олинади?
5.Ози±а рибофлавин ±андай олинади?
6.микроб препарат олишда нимадан э³тиёт б°лиш керак?
7.Иш шароитида ³аво ±андай алмаштирилади?
8.Индивидуал химоя воситалари ±айсилар?
9.Шахсий гигиена нима?



Download 280 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling