„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi termiz davlat universiteti tarix fakulteti fuqarolik jamiyati kafedrasi
noyob o‟zgarishlar ro‟y bermoqda. Bu o‟zgarishlar betakror. Ular nafaqat mamlakatlar
Download 1.85 Mb. Pdf ko'rish
|
„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta lim vazirligi te
- Bu sahifa navigatsiya:
- Dunyoni bo‟lib olishga urinayotgan mafkuralarning shakllari
- 1. Buyuk davlatchilik shovinizmi
- Buyuk davlatchilik shovinizmi
- XX asrning oxirgi o’n yili jahon xaritasini o’zgartirib yubordi
noyob o‟zgarishlar ro‟y bermoqda. Bu o‟zgarishlar betakror. Ular nafaqat mamlakatlar o‟rtasidagi o‟zaro munosabatlarda vujudga kelgan qarashlar va ularning mexanizmlarini chuqur o‟ylab ko‟rishni, balki ko‟p jihatdan qayta baholashni ham talab qiladi. «Sovuq urush» davrida xalqaro munosabatlarga asos bo‟lgan ko‟p qoidalar, tamoyillar va g‟oyalarni tubdan qayta ko‟rib chiqish talab qilinmoqda. Butun dunyo yaxlit va bir-biriga bog‟liq tizim bo‟lib bormoqda, unda o‟zi - o‟zidan qanoatlanishga va mahdudlikka o‟rin yo‟q. Bu hol hozirgi xalqaro munosabatlarni shakllantirganda, xalqaro tuzilmalar bilan o‟zaro aloqalarda va ularning faoliyatida ishtirok etganda mutlaqo yangicha yondashuvlarni ishlab chiqishni zarur qilib qo‟ymoqda» 1 . Jahon maydonlarini mafkuraviy bo‟lib olishga urinishlar: 1. Siyosiy (buyuk davlatchilik shovinizmi). 2. Diniy (diniy ekstremistik va aqidaparastlik, panislomizm). 3. Badiiy (G‘arb turmush tarzini targ‘ib qiluvchi, Amerikacha turmush tarzini targ‘ib qiluvchi, zo‘ravonlik, yovuzlik va boshqa axloqsizliklarni targ‘ib qiluvchi). XX asr oxiri va XXI asr boshlariga kelib kommunistik va sotsialistik partiya ta‘siridagi sotsializm lageri parchalandi. Dunyo mamlakatlari rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlarga bo‘lindi. Ana shu rivojlangan ba‘zi mamlakatlar o‘z milliy mustaqilligini qo‘lga kiritgan, rivojla- nayotgan mamlakatlarni, jahon maydonlarini mafkuraviy jihatdan bo‘lib olishga urinmoqdalar. Bular quyidagi holatlarda ko‘rinadi: Dunyoni bo‟lib olishga urinayotgan mafkuralarning shakllari: 1. Buyuk davlatchilik mafkurasi. 1 Karimov I.A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yO‘lida. T.: 6. - T.: «O‘zbekiston», 1998, 240-241 - betlar. 2. Diniy ekstremistik mafkuralar. 3. Pansovetizm mafkurasi. 4. Panislomizm mafkurasi. 5. G‘arb turmush tarzini ifodalagan mafkuralar. 6. Amerikacha turmush tarzini ifodalagan mafkuralar. 7. Turli diniy sektalarning g‘oyalarni ifodalovchi mafkuralar. 1. Buyuk davlatchilik shovinizmi - (Shovinizm - fran. burjua millatchiligining o‘ta reaktsion formasi). Shovinizm siyosati boshqa millat va xalqlarga nafrat va dushmanlikni avj oldirishga qaratilgan. Shovinizm go‘yo to‘laqonli bo‘lmagan boshqa millatlar va irqlar ustidan hukmronlik qilishga da‘vat etilgan bir millatning alohidaligini («mumtozligini») targ‘ib etadi. Shovinizm ba‘zi ko‘p sonli millatlarning nafaqat ko‘p millatli imperiya doirasida, balki uni o‘rab turgan jo‘g‘rofiy - siyosiy makonda ham o‘zining mutlaq hukmronligini o‘rnatish uchun kurashda namoyon bo‘ladi. Davlat etakchi mavqe (davlat)ga ega bo‘lgan, o‘z millatini «oliy» millat deb e‘lon qilgan millat hukmron ekspluatator sinflarining ideologiyasi va siyosati bo‘lgan buyuk davlatchilik shovinizm, shovinizm va millatchilikning bir turidir. Buyuk davlatchilik shovinizmi boshqa millatlar va mamlakatlar bilan o‘zaro madaniyatli hamkorlik qilishga tayyor emaslikdan kelib chiqadi. Uning ifodachilari harbiy imperiyalardir. Bu imperiyalarning iqtisodiyoti bosib olingan hududlarni ekspluatatsiya qilar va hatto ularning hayotiy manbalari hisobiga yashar edi. Ayni chog‘da bo‘ysundirilgan xalqlarga ularga madaniy jihatdan va umuman milliy jihatdan norasoligi haqidagi halokatli g‘oya singdirilar edi. Buyuk davlatchilik shovinizmi va agressiv millatchilik bir-birini to‘ldiradi, bular o‘z davlati manfaatini ilgari surib, milliy qadriyatlarni tayyorlashda, milliy madaniyatlar va ma‘naviy qadriyatlarni oyoq osti qilishda, avtoritar tuzum o‘rnatishda, boshqa mamlakat xalqlarini itoatgo‘y qilib saqlab turishda, hozir esa sobiq Ittifoqni tiklash uchun qilayotgan harakatida, o‘z ta‘sir doirasini boshqa mustaqil davlatlarda saqlab qolish uchun intilishda, millatlar o‘rtasida o‘zaro ishonchsizlik tug‘dirishda, xalqaro-huquqiy me‘yorlarni inkor etishda, tashqi iqtisodiy aloqalarni to‘sishda, yangi mustamlakachilikni zo‘rlab qabul qildirish harakatida yaqqol namoyon bo‘lmoqda. Birinchi Prezident Islom Karimov «O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida...» asarida shovinizmga «Shovinizm ba‘zi ko‘p sonli millatlarning nafaqat ko‘p millatli imperiya doirasida, balki uni o‘rab turgan jo‘g‘rofiy-siyosiy makonda ham o‘zining mutlaq hukmronligini o‘rnatish uchun kurashida namoyon bo‘ladi» deb ta‘rif bergan (Karimov I.A. Asarlar. T. 6. 65-bet). Bunday davlatlarga ko‘proq iqtisodiy jihatdan zaif, ichki beqaror davlatlar nishon bo‘ladi. O‘zbekistonni, avvalo Rossiya imperiyasi, keyin sovet imperiyasi yuritgan buyuk davlatchilik shovinizmi jafolarni tortgan hozirgi paytda, XXI asr boshlariga kelib bu davr turlicha talqin etilmoqda. Bu talqinlarning 2 tasi haqida «O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida...» asarida fikr yuritilgan: 1) «Birinchi andozaning» mualliflari, - deyiladi asarda, - ehtimol samimiy tarzda, mintaqa Rossiya imperiyasi tarkibidagi Turkiston muxtoriyati sifatida rivojlanib, o‘z metropoliyasidan zarur rag‘batlarni olib turar edi. Chunki podsho Rossiyasi mahalliy an‘analar va asoslarni yo‘q qilmagan va buzmagan holda o‘lkaning burjuacha tadrijiy rivojlanishini rag‘batlantirgan edi, deb hisoblaydilar». Ushbu guruh mualliflari mintaqada o‘tkazilgan bolshevikcha tajriba, shu jumladan, milliy davlat chegaralanishi, iqtisodiyotning haddan tashqari ixtisoslashtirilishini keskin tanqid qiladilar va bularni Markaziy Osiyo mintaqasidagi hozirgi ziddiyatlarning asosiy sabablari, deb hisoblaydilar. Shu bilan birga ular kommunistik tuzumdan keyingi yangi Rossiya Markaziy Osiyo mintaqasida barqarorlashtiruvchi rolni o‘ynash uchun juda mos keladi, degan g‘oyani ilgari suradilar. 2) Boshqa fikrga ko‘ra, mintaqadagi muammolarni o‘lkaning mustamlaka o‘tmishi keltirib chiqargan. Bu fikr tarafdorlari o‘lkani o‘z tarixiy va milliy negizlariga qaytarishni taklif qiladi. Bunga musulmon davlat-larga ergashgan, ular bilan yaqinroq integratsiyaga kirishgan taqdirdagina erishish mumkin, deb hisoblaydilar. Ikkala nuqtai nazarda ilmiylikka nisbatan siyosat va ehtiroslar ustunligi yaqqol ko‘rinib turibdi. Bu nuqtai nazarlar ayni buyuk davlat-chilik shovinizmi va agressiv millatchilikning hurujlari tufayli kelib chiqqan. Mustaqillikka erishib, bugungi kunda rivojlanayotgan Markaziy Osiyo respublikalarini asabiylik bilan, alam bilan qarshi olmoqdalar. Bunga Rossiya matbuotida chiqayotgan tahlilliy materiallar yaqqol misol bo‘la oladi. 1997 yil 26 martda «Novaya nezavisimaya gazeta» sonida bosilgan «MDH: tarixining ibtidosimi yoki intihosi» bosh maqolasida «sobiq Sovet respublikalari uchun mustaqil davlatga aylanish imkoniyatini berishdan iborat Rossiyaning xatosi», bu «xato»ni to‘g‘rilash haqidagi imperiyachilik da‘volari bilan chiqqan edi. Maqolada go‘yo Rossiyaga «Janub tahdidi» deb atalgan tahdid vujudga keldi, Rossiya shakllanib borayotgan Markaziy Osiyo hamdo‘stlik blokini parchalab yuborishi zarur, degan agressiv takliflar ilgari suriladi. Prezident Islom Karimov 2005 yil 14 yanvarda «Nezavisimaya gazeta» (Moskva) muxbirining savollariga javobi «Imperiya davrida bizni ikkinchi darajali odamlar, deb hisoblashar edi» deb nomlanib, mazkur intervyuda bunday holatlarga o‘z vaqtida javob berib, Ukrainadagi «Zarg‘aldoq inqilobi», «Gruziya va Ukrainada so‘nggi paytlarda sodir bo‘lgan voqealarni», O‘zbekiston ijtimoiy-siyosiy jarayonlaridagi o‘zgarishlar bilan chuqur tahlil qilib berdi. 1 Hozirgi kunda buyuk davlatchilik g‘oyalari mazmunan o‘sha-o‘sha bo‘lsada, unga endilikda o‘ta zamonaviy shakl berilmoqda. Mustaqillikning dastlabki yillarida bular rus millatining mumtozligini tiklash, Rossiya tevaragida kuchli jo‘g‘rofiy - siyosiy maydon yaratish, «Yagona va ahil xalqlar oilasi»ni tiklash, yangi mustaqil davlatlarning qaysi biri bilan hamkorlik qilish, qaysilarini ajratib qo‘yish va boshqa sohalarda ko‘rinmoqda. Mustaqil O‘zbekiston uchun bugungi kunda buyuk davlatchilik shovinizmi va agressiv millatchilik tug‘dirayotgan tahdidlarning real xavfi quyidagilardan iborat: 1)Xalqaro, davlatlararo va elatlararo qarama-qarshilikni kelti-rib chiqarish. 2)Xalqaro-huquqiy va ichki davlat suverenitetimizni ro‘yobga chiqarishga qarshilik ko‘rsatish. 3)O‘zbekistonning tashqi iqtisodiy aloqalarini chegaralashga, ular-ni teng huquqli bo‘lmagan sharoitga solib qo‘yishga urinish. 4)Mamlakatimiz aholisiga elektron, radio-axborot vositalari orqali mafkuraviy yo‘l bilan tazyiq o‘tkazish, jahon afkor ommasida O‘zbekiston haqida noto‘g‘ri tasavvur tug‘dirishga intilish. 5)Millatlar o‘rtasidagi o‘zaro ishonchsizlikni keltirib chiqarish, millatlararo munosabatlarni keskinlashtirish. 6)Yangi mustamlakachilik va yangi imperiyachilik yondashuvlarini zo‘rlab qabul qildirish, hamma sohalardagi o‘zaro manfaatli va teng huquqli hamkorlikni sekinlashtirish xavfi. Genosid (yun. genos – nasl-nasab va lot. saedere – o'ldirish, yo'q qilish) – odam zoti va insoniyatga qarshi eng og'ir jinoyatlardan birini anglatuvchi tushuncha. Aholining ayrim guruhlarini irqi, millati, etnik yoki diniy belgilariga qarab yo'q qilish, ularni qasddan butkul yoki qisman qirib tashlashni ko'zda tutadigan shart-sharoitlarni vujudga keltirish, shuningdek, bolalar tug'ilishini cheklashga qaratilgan choralar. Genosid atamasi 1943 yilda asli kelib chiqishi yahudiy bo'lgan polshalik yurist Rafael Lemkin tomonidan kiritilgan bo'lib, 1948 yilda xalqaro huquq maqomini olgan. 1948 yildan e'tiboran genosid BMT tomonidan xalqaro jinoyat sifatida tan olingan. Genosidni sodir etish va unga jazo qo'llash bo'yicha Konvensiyada u inson hayotiga qarshi qaratilgan og'ir jinoyat sifatida baholangan. O'zbekiston Respublikasi Jinoyat Kodeksida ham tinchlik, inson xavfsizligiga qarshi qaratilgan jinoyat sifatida qayd etilgan. Genosid XVIII- XIX asrlarda ayrim Yevropa davlatlarining mustamlakachilik siyosatida yaqqol namoyon bo'ldi. Masalan, yevropaliklar Tasmaniya oroli aholisini qirg'in qilganlar, oxirgi tasmaniyalik 1843 yilda otib o'ldirilgan. Genosid aparteidga xos bo'lgan ayrim xususiyatlarni o'z ichiga oladi. 1 Karimov I.A. Imperiya davrida bizni ikkinchi darajali odamlar, deb hisoblashar edi. - T.: «O‘zbekiston», 2005. - 64 b. ―Genosid jinoyatining oldini olish va uning uchun jazolar to'g'risida‖gi Xalqaro Konvensiyasiga binoan (1948) genosidi sodir etishga aybdor deb topilgan shaxslar jinoiy javobgarlikka tortiladi. XX asrda usmoniylar tomonidan armanlarni o'ldirish va quvg'in qilish; II jahon urushi davrida natsistlar Germaniyasi tomonidan yahudiylarni qirib tashlash; xorvatiyalik Pavelich rejimi tomonidan serblarni ommaviy qirg'in qilish; 1975-1979 yillarda Kambodjada Pol Pot va Ieng Sari jallodlari tomonidan 3 mln.dan ortiq kambodjaliklarni o'ldirib tashlash; 1994 yilda Ruandada xutu qabilalari tomonidan 800 mingga yaqin tutsi qabilalarining qirg'in-barot qilinishi genosid jinoyatiga misol bo'la oladi. Sobiq mustabid tuzum davrida ham genosid turli xalqlar va millatlarga qarshi amalga oshirilgan, ko'plab ommaviy qatag'on, qurbonlarga olib kelgan. Shuning uchun genosid qanday shaklda namoyon bo'lishidan qat'i nazar, dunyo jamoatchiligi tomonidan insoniyatga qarshi eng dahshatli jinoyat sifatida qoralanadi. Fashizm (ital. fascismo, fascio — bog'lam, aloqa, bog'liqlik) — mustabidlik ruhidagi siyosiy harakatlar, partiya va rejimlarni bildiradi. Bu oqim I jahon urushidan keyin Yevropa mamlakatlaridagi tajovuzkor ta'limotlar asosida paydo bo'ldi. Fashizm paydo bo'lishining asosiy sababi — jamiyatdagi barcha ijtimoiy qatlamlarni qamrab olgan uzoq muddatli global inqiroz bilan bog'liq edi. Fashizm mafkurasi va amaliyoti ana shu inqirozdan tez va nisbatan samarali chiqishga urinish sifatida namoyon bo'ladi. Fashizm milliy safarbarlik va birdamlikka asoslangan mafkura bo'lib, I jahon urushida mag'lubiyatga uchragan davlatlarni birlashtirishni nazarda tutgan edi. Bu — jamiyat tuzilishi va tizimini yangicha tashkil etishga qaratilgan millatchilik va irqchilik shakllarining yig'indisidir. U jamiyatni majburiy tarzda «biznikilar» va «begonalar»ga ajratib, irqchilik, militarizm g'oyalari asosida «begonalar»ni yo'q qilishni targ'ib etadi. Fashizm — ommaviy siyosiy harakat bo'lib, ulkan targ'ibot-tashviqot apparati asosida ommaning xulq- atvori va dunyoqarashini boshqaradigan g'oyaviy mafkuraviy texnologik majmuadir. Fashizmning boshqa reaksion diktaturalardan farqi shundaki, u jamiyat ijtimoiy guruhlarining kattagina qismi tomonidan qo'llab-quvvatlanadi. Fashistik harakat va tuzumlarning ijtimoiy asosi turli mamlakatlarda nisbatan turlicha bo'lib, ular, birinchi navbatda, inqirozdan zarar ko'rgan o'rta va quyi qatlam vakillari hisoblanadi. Ba'zi mutaxassislar o'rta sinfning industrlashtirish davridagi xususiy manfaatlarining cheklab qo'yilishi sababli paydo bo'ldi desa, boshqalari fashizmning ijtimoiy asosini o'rta sinfning ekstremistik qismi tashkil etadi, degan fikrni ilgari suradi. Fashizm o'ziga xos totalitar yoki avtoritar siyosiy madaniyatning shunday turini yaratadiki, u insonlarning oila, kundalik turmush, ishlab chiqarish va boshqa sohalardagi munosabatlariga, ya'ni ijtimoiy hayotning barcha jabhalariga bevosita ta'sir o'tkazadi. Fashizm siyosiy harakat va tuzum sifatida turli ko'rinishlarda — monarxistik (Ispaniyada Franko boshchiligida), harbiy-fashistik (Chilida Pinochet boshchiligida) tuzumlar shaklida namoyon bo'lishi mumkin. Natsizm esa I Jahon urushidan keyin Germaniyada tashkil topgan natsional-sosialistik ishchi partiyasi bilan bog'liq bo'lgan doktrina va siyosiy harakat, keyinchalik Adolf Gitler va uning tarafdorlari tomonidan targ'ib qilingan ta'limot. Sharqiy Yevropa mamlakatlarida marksizm bilan bog'liq ta'limotning keng yoyilishi va shu asosda kommunistik partiyalarning tashkil topishi, xususan, Rossiya imperiyasi va uning mustamlakalari, atrofidagi mamlakatlarda kommunistik harakatning g'alaba qozonishi, oqibatda davlat boshqaruvi tizimi, jamiyat qatlamlariga munosabatning keskin o'zgarishi va bu voqealar ta'siri G'arbiy Yevropa mamlakatlarida ham sezila boshlashi jamiyatlar, xalqlar, ular tepasida turgan siyosiy tizimlar o'rtasidagi kelishmovchiliklarni borgan sari keskinlashtirdi. Ayni vaqtda I Jahon urushi oqibatida yuzaga kelgan iqtisodiy inqiroz G'arbiy Yevropa xalqlarining quyi tabaqalariga og'ir ta'sir ko'rsatishi bu mamlakatlarda ―kommunistik xavf‖ning yanada avj olishiga sabab bo'ldi. Ishchi-dehqonlar tomonidan bildirila boshlangan ochiq noroziliklar davlat hukumatlarini larzaga keltirib, tashkil etilgan namoyishlar inqilobiy tus ola boshladi. I Jahon urushidan og'ir yo'qotishlar bilan chiqqan Germaniya bunday harakatlarning markaziga aylanib qolgan edi. Mana shunday holat va jarayonlardan unumli foydalana olgan Gitler hamda uning partiyasi o'nglar va so'llar, Sharq bilan G'arb o'rtasida o'ziga xos uchinchi pozisiyani egallashga harakat qildi. Partiya yetakchilari tomonidan olib borilgan ayyorona harakat natijasida o'nglar va so'llar, antikommunistlar va sosialistlar tomonidan ilgari surilgan g'oyalar nasional-sosialistlar partiyasi g'oyalari sifatida keng targ'ib qilinishi tez orada bu partiyaning ham burjuaziya, ham harbiy tabaqa, ham ishchi-dehqon sinfining bir qismini o'ziga og'dirib olishiga imkon berdi. Partiya g'oyalari va harakatlarining ushbu tabaqalar tomonidan qo'llab-quvvatlanishi tez orada uning mamlakat boshqaruv tizimini qo'lga olishiga imkoniyat yaratdi. Neofashizn yetakchilari tomonidan kommunistik g'oyalar nemis xalqining bo'linib ketishi va oxir-oqibatda millatni barbod qilishi mumkinligi, bu xavflarga qarshi nemis millati jipsligi va qudratini namoyon etishi lozimligi g'oyalari natsizmning asosiy g'oyalari sifatida targ'ib qilindi. Gitler hukumati vujudga kelgan qulay imkoniyatdan foydalanib, keng targ'ibot-tashviqot ishlarini olib borgan va bunda nemis millatini eng ulug', tanlangan, oriy millat ekani, barcha millatlar undan past turishi va unga xizmat qilishi lozimligi g'oyasini ilgari surgan edi. Bu g'oya natsizmning asosini tashkil etib, natsistlar uni ilmiy jihatdan asoslashga harakat qilgan edi. Masalan, Arastuning yunonlar oliy xalq va barcha qolgan xalqlar varvarlardir, ular yunonlarga bo'ysunib yashashlari kerak, Nitsshening hayotda eng kuchlilargina yashashga haqli va ular o'zga xalqlar ustidan hukmron bo'lishi lozimligi yoxud G. Karl Yungning xristianlikning obro'- e'tiborini kuchaytirish va undagi bo'shliqni g'oyaviy ma'naviy va mafkuraviy jihatdan to'ldirish zarurligi haqidagi qarashlariga tayanib, A. Gitler keng miqyosda targ'ibot-tashviqot ishlarini yo'lga qo'yib, o'ta keskin va tajovuzkorona natsizmni ishlab chiqdi va amaliyotga joriy eta boshlaydi. Natsizmning agressiv siyosati XX asr o'rtalarida yuz bergan va jahon xalqlariga og'ir talofatlar etkazgan II Jahon urushini keltirib chiqardi. Natsizm g'oyalarining amalda namoyon bo'lishi ushbu urush oqibatlarida keng darajada ko'zga tashlanadi va shunga ko'ra, natsizm jahon xalqlari tomonidan inson erkinligini bo'g'ish, uni xo'rlash, unga nisbatan yovuzlarcha munosabatda bo'lish, xalqlarni mensimaslik, inson or- nomusini toptash, millatlararo ixtiloflarni keltirib chiqaruvchi, tajovuzkor xarakterga ega ta'limot sifatida e'tirof etiladi. Shu jihatdan, natsizm g'ayriinsoniy ta'limot hisoblanadi. Natsistlarning o'zlarini millat uchun kurashuvchilar, millat fidoyilari deb ko'rsatishlari ular tomonidan ilgari suriladigan g'oyalar, amalga oshiriladigan xatti-harakatlar o'zga xalqlarni kamsitish yoki ayblash hisobidan amalga oshirilishi bilan ko'zga tashlanib turadi. Shuningdek, o'zga barcha xalqlarga, ularning qadriyatlariga nafrat bilan qarashni butun millat ma'naviyatiga singdirish, millat tafakkuriga aylantirishga urinish natsizmning g'ayriinsoniy mohiyatini yaqqol namoyon etadi. Natsizmning davlat darajasidagi tizimlarda asosiy aqidaga aylanishi insoniyat uchun o'ta xavfli ekani tarixda o'z isbotini topganiga qaramay, ba'zi siyosiy doiralarda hozirgi vaqtda ham natsistik qarashlarning paydo bo'lishi va avj olishini kuzatish mumkin. XXI asrda natsizm va fashizm jabr-sitamlarini tortgan bir qancha mamlakatlarda, shu jumladan, Germaniyaning o'zida ham, neofashizm yoshlar o'rtasida yana qayta bosh ko'tara boshladi. Yevropaning qator mamlakatlari va sobiq sovet hududining Rossiya, Ukraina va Boltiqbo'yi davlatlarida sodir bo'layotgan voqealar bunga misol bo'la oladi. Fashizm va natsizmning insoniyat boshiga solgan kulfatlari Nyurnberg sud jarayonida har tomonlama o'z bahosini olgan edi. Jahonda ularning qayta bosh ko'tarmasligi uchun barcha davlatlar birgalikda harakat qilishga kelishib oldi. Ammo tarixdan saboq va xulosa chiqara olmagan kuchlar ulardan o'z manfaatlari yo'lida foydalanishga urinmoqda. Dunyo xalqlari II Jahon urushi ishtirokchilari va faxriylari bilan birgalikda har yili 9 may kuni fashistlar qo'lida halok bo'lgan, konslagerlar azob-uqubatlarini tortgan kishilar ruhini yodlab va xotirlab, yoshlarni natsizm va fashizm balosidan ogohlantiradi. Irqchilik-odamlar o'rtasidagi ijtimoiy tengsizlik, bosqinchilik, zo'ravonlik va urushlarni kishilarning turli irqlarga mansubligi bilan oqlashni targ'ib etadigan g'ayriinsoniy ta'limot. Irqchilar insonlarning ijtimoiy mohiyatini ularning biologik – irqiy belgilari bilan bog'lab, ularni oliy va quyi, bekamu-ko'st va noraso irqlarga ajratadi. Unga ko'ra, oliy irqlar xo'jayinlik qilishi, qolganlar esa ularga xizmat qilishi, bo'ysunishi shart. Irqchilik ta'limoti boshqa xalqlarga nisbatan bosqinchilik, talonchilik, mustamlakachilik siyosatini asoslashga harakat qiladi. Fashistlar Germaniyasi aynan mana shunday mafkuraga tayanib ―oliy german irqi‖ hukmronligini o'rnatish maqsadida Ikkinchi jahon urushini boshlagani bunga yaqqol misoldir. Hozirgi ham reaksion mafkuraga asoslangan kayfiyatdagi guruhlar, ularning nazariyotchilari irqchilik g'oyalarini targ'ib etib, go'yo ―qoloq‖ xalqlarning mustaqil rivojlanishga ruhiy tayyor emasligi haqidagi puch da'volar bilan chiqmoqda. Bunday qarashlar xalqlarning ozodligini bo'g'ish, ularning ustidan hukmronlik o'rnatishga bo'lgan intilish natijasida yuzaga kelgan. Sobiq Ittifoq parchalanib ketganidan so'ng imperiyacha fikrlaydigan ba'zi nazariyotchilar qarashlarida ham irqchilik kayfiyatlari paydo bo'lganini kuzatish mumkin. Bunday qarashlarning qanchalik asossiz ekanini hayot ko'rsatmoqda. Tarixiy taraqqiyot davomida turli irq vakillarining aralashuvi, irqiy belgilarning o'zgarishi kabi holatlar ham yuz bermoqda. Bu yerda barcha irq vakillarining madaniy taraqqiyotga birdek qobiliyatli bo'lib, biror-bir millat yoki elatni irqiy jihatdan kamsitish har tomonlama o'rinsiz ekanini isbotlamoqda. Irqchilik insoniyatga qarshi jinoyatdir. O'zR Konstitusiyasida barcha irqlar va millatlarning teng huquqliligi belgilab qo'yilgan. Bu qoida jahon hamjamiyatining xalqaro huquq me'yorlariga javob beradi. XX asrning oxirgi o’n yili jahon xaritasini o’zgartirib yubordi, sobiq ittifoq barham topdi, mustaqil davlatlar shakllandi. O‟tgan o‟n yil O‟zbekiston uchun ham qutlug‟ keldi - mamlakatimiz Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov rahbarligida mustaqillikka erishdi. Milliy davlatchilik an‟analarini tikladi. Yangi Konstitutsiya qabul qilindi, jamiyat hayotining barcha soha-larida tub o‟zgarishlar sodir bo‟ldi, mamlakatimiz o‟ziga xos va mos rivoj-lanish yo‟li - taraqqiyotning o‟zbek modelini amalga oshirishga kirishdi. Shu bilan birga o‘tish davri - faqat yutuq va muvaffaqiyat emas, balki hayotning barcha sohalarida totalitarizmdan qolgan salbiy oqibatlarga barham berish, fuqarolar ongini o‘zgartirish, iqtisodiy, siyosiy, ma‘naviy sohada tub burilishlar qilish bilan bog‘liq yillari bo‘ldi. Tarixdan ma‘lumki, umrini o‘tab bo‘lgan g‘oya, aqida yoki mafkura taraqqiyot nuqtai nazaridan inkor etilishi natijasida g‘oyaviy bo‘shliq vujudga kelib, turli mafkuraviy tahdidlar kuchayishi mumkin. Shu ma‘noda, Birinchi Prezident Islom Karimovning quyidagi fikrlari katta ahamiyatga ega: «Men ko‘hna bir haqiqatni yana eslatmoqchiman: tabiatda bo‘shliq bo‘lmaganidek, insonning ongu tafakkurida ham bo‘shliq vujudga kelishiga aslo yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi. O‘zbekistonning mustaqillikka erishganidan keyingi taraqqiyoti bu fikrni naqadar to‘g‘ri ekanini yaqqol ko‘rsatadi». G‘oyaviy, mafkuraviy tahdid kuchaygan joyda aholi keng qatlamlari, xususan, yoshlarning qalbi va ongini egallashga qaratilgan urinishlar kuchayib borishi mumkinligi chuqur anglab olindi. Holbuki, bugungi kunda ayniqsa, dunyoning turli mamlakatlarida joylashgan, katta moliyaviy va mafkuraviy ta‘sir kuchiga ega bo‘lgan ba‘zi g‘oyaviy markazlar istiqlolning dastlabki yillaridagi vaziyatdan foydalanib, o‘z yovuz niyatlarini amalga oshirish yo‘lida kechayu kunduz harakat qiladilar. Bu masalalar Birinchi Prezidentimizning «O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» asarida atroflicha tahlil qilingan. Download 1.85 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling