Ûzbekiston Respublikasi oliy va ûrta maxsus ta'lim vazirligi

LABORATORIYA ISHI № 10


AMPERMETRNI DARAJALASH
Ishning maqsadi: Ampermetrni darajalash.
Kerakli jihozlar: Ampermetr, tok manbai, voltmetr, reostat, etalon ampermetr, qarshiliklar magazini, kalit, simlar.


NAZARIY TUSHUNCHA


Har qanday asbob bilan biror fizik kattalikni o`lchash uchun, avvalo bu asbobning to`g`ri yoki noto`g`ri ishlashini tekshirib ko`rish zarur. Asbob shkalasida ma’lum sonlar bo`ladi.
Asbob shkalasi bo`limlari bilan shu asbob yordamida topiladigan kattalikning qiymatlari orasidagi munosabatni topish asbobni darajalash deyiladi.
Agar tekshiriladigan ampermetr yopiq zanjirga ketma-ket ulangan bo`lsa, uning ko`rsatishi zanjirdagi tok kuchidan oz bo`ladi, chunki ampermetrning ichki qarshiligi zanjir qarshiligiga qo`shiladi. Shu sababdan, oldin ampermetrning ichki qarshiligini topish kerak.
Ampermetrning ichki qarshiligini topish uchun asboblarni 1-rasmda keltirilgan sxema bo`yicha ulash kerak.
K kalitni birlashtirsak, A<sub>1</sub> etalon ampermetrning strelkasi o`z shkalasi bo`yicha ma’lum bir bo`limni ko`rsatadi. Sxemaning boshqa tomonlariga tegmasdan A<sub>2</sub> ampermetrni uzib, o`rniga R qarshiliklar magazinini ulaymiz.

1-rasm

Shundan so`ng qarshiliklar magaziindan A<sub>1</sub> etalon ampemetrning oldingi ko`rsatishi o`zgarmaydigan qilib qarshilik tashlanadi. SHu tartibda tajribani bir necha marta takrorlash kerak. Lekin har galdagi tajribadagi R ning qiymati har xil bo’lishi mumkin, shuning uchun topilgan R<sub>1</sub>, R<sub>2</sub>,... R<sub>n</sub> larning o`rtacha arifmetik qiymati olinadi. R larning o`rtacha Ro qiymati tekshirilayotgan A<sub>2</sub> ampermetrning ichki qarshiligiga teng bo`ladi, ya’ni:

bu yerda n - tajribaning takrorlanish soni, R₀-A₂ ampermetrning ichki qarshiligi.


O`LCHASH VA NATIJALARNI HISOBLASH

Asboblar 2-rasmda tasvirlangan sxema asosida simlar bilan ulangan dan keyin,

2-rasm

zanjir K kalit yordamida ulanadi. Bunda R ni shunday tanlab olish kerakki, A₂ ampermetr zanjirdan juda oz tok o`tayotganini ko`rsatsin. Bu tajriba qarshiliklar magazini yordamida turli qiymatli qarshiliklar bilan bir necha marta takrorlanishi kerak. Qarshiliklar magazinining R qarshiligi kamaytirila borilsa, A₂ ampermetrning ko`rsatishi ko`paya boradi.

Shu tartibda A₂ ampermetr shkalasining barcha raqamlariga tegishli qarshiliklarni aniqlangandan so`ng, R ning qiymati yana asta-sekin ko`paytiriladi. Bunda A₂ ampermetrning ko`rsatilishi albatta, kamaya boradi. Shundan so`ng har bir bo`limga to`g`ri keluvchi tokning haqiqiy qiymatlarini

ifoda yordamida hisoblang. Bunda R magazindan tanlangan qarshilikning qiymatlari. Tajribadan olingan hamma natijalar quyidagi jadvalga yoziladi:

Tajriba tartibi	Tok ko’paya borgandagi A2 ni ko’rsatishi	Tok kamaya borgandagi A2 ni ko’rsatishi	A2 ni o’rta­cha ko’rsa­tishi	Voltmetrning ko’rsatishi V	Zanjirning umumiy qarshiligi R	Om qonuni bo’yicha tokning haqiqiy kuchi
1.
2.
3. …

Jadvaldagi I va I larning har xil bo`lishi asbobning noto`g`ri ko`rsatishini bildiradi: