Ûzbekiston Respublikasi oliy va ûrta maxsus ta'lim vazirligi

ISHNI BAJARISH TARTIBI.

1. Milliampermetr klemmalarni g’altak klemmalarga ulang. (2 rasm).

2. O'zakni yoysimon magnitning qutblaridan biri yaqiniga qo’yib, g’altakning ichiga kirgizing, bunda milliampermetrning strelkasini kuzatib turing.
3. O'zakni g’altakdan chiqarib va uni magnitning boshqa qutbiga yaqin qo’yib am milliampermetr strelkasining ko'rsatishlarini kuzating.
4. Tajriba sxemasini chizib oling va har bir holda Lens qoidasini o'rinli bo'lishini tekshirib ko'ring.
5. Ikkinchi g’altakni birinchisining yoniga ularning o’qlari bir-biriga to’g’ri keladigan qilib joylashtiring.
6. Ikkala g’altakka temir o'zaklar kirgizing va ikkinchi g’altakni vklyuchatel orqali batareyaga ulang.
7. Kalitni ulab va uzib, galvanometr strelkasini og’ishini kuzating.
8. Tajriba sxemasini chiqazib oling va Lens qoidasining o'rinli bo'lishini tekshirib ko'ring.

№	Temir o’zaksiz			Temir o’zakli
	Birinchi g’altakka berilgan kuchlanish	Ikkinchi g’altakdagi induktsion tok	Ikkinchi g’altakdagi induktsion EYuK	Birinchi g’altakka berilgan kuchlanish	Ikkinchi g’altakdagi induktsion tok	Ikkinchi g’altakdagi induktsion EYuK
	U1,V	I1,A	εi,V	U1,V	I1,A	εi,V
1
2
3
4

2 rasm.
Yoki bu usul bilan tajriba o’tkazish mumkin.

SINOV SAVOLLARI
1. Elektromagnit induksiya hodisasi nimadan iborat?
2. Faradey qonunini tushuntiring?
3. Lens qoidasini izoxlang?
4. Induksiya EYuK formulasini ifodalang?
LABORATORIYA ISHI №12.


TOKNING MAGNIT MAYDONINI O’RGANISH.


Ishning maqsadi: Elektromagnit qurilmasi asosida tokning magnit maydon ta’sirini kuzatish.

Kerakli jihozlar: o’zgaruvchan tok generatori, o’zgarmas tok generatori, lampochka, mis simdan o’ralgan g’altak, taqasimon temir o’zak, ulash simlari, temir plastinka, shisha izolyator, klemmalar.

Nazariy muqaddima

Elektr tokining issiqlik va kimyoviy ta’siri qatori uning magnit ta’siri ham mavjud. Tokning magnit ta’sirini birinchi bo’lib 1920 yilda Daniyalik olim Ersted o’z tajribasida kuzatgan edi. U tokli o’tkazgich atrofiga joylashtirilgan magnit strelkasining og’ishini payqab tokli o’tkazgich atrofida magnit maydoni yuzaga keladi degan xulosaga keldi.

Tokli o’tkazgich atrofida hosil bo’luvchi magnit maydoni zaif bo’lib uning amaliy ahamiyati kamdir. Tokli g’altakda hosil bo’luvchi magnit maydoni tokli o’tkazgichga nisbatan kuchli ekanligini tajriba tasdqilaydi. 1 rasmda tok manbaiga ulangan g’altakda yuzaga kelgan magnit maydonni tasdiqlovchi tajriba namoyishi tavsfilangan. Tokli g’altak atrofidagi bu maydon o’ziga temir kukunlarini tortib oladi. G’altakda tok yo’qolishi bilan temir kukublari to’kilib ketadi.
G’altak ichiga temir o’zak joylashtirilsa tokli g’altakning magnit maydoni bir necha ming barobargacha ortganligini tajribalar tasdiqlaydi. Shunday tajriba namoyishlari qurilmasidan biri 2 rasmda tasvirlangan. Bu tajriba qurilmasining temir mixga o’ralgan izolyatsiyali mis simdan iborat. Kalit orqali elektr zanjirini tok manbaiga ulasak. Mis o’ramlari atrofida magnit maydoni yuzaga keladi. Bu maydon temir mix vositasida yanada kuchayib, mixni magnitlaydi. Magnitlangan mixga temir kukunlariga nisbatan ancha og’ir bo’lgan mayday mixchalarni yaqinlashtirsak, ularni o’ziga kuchli tortib boshlaganligini kuzatish mumkin.

1 rasm 2 rasm