Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент давлат иккинчи тиббиёт институти

Анурия. Олигурия.
(2 тоифали хизмат)
Тушунча.
Анурия – қовуқда сийдикнинг йўқлиги. Клиник амалиётда «анурия» тушунчаси - бу шундай ҳолатки, қачонки бир сутка мобайнида қовуққа 100 миллилитргача сийдик тушади. Анурия бир қатор касалликларнинг ҳавфли симптоми бўлиб, у асосан буйрак етишмовчилигининг клиник белгисидир.
Ануриянинг аренал, преренал, ренал (секретор) ва постренал (экскретор, обтурацион) турлари фарқланади.
Аренал анурия чақалоқларда буйрак агенезиясида ёки ягона буйракни операция пайтида олиб ташлаш натижасида кузатилади.
Преренал анурия кўпинча буйракка етарли миқдорда қон келмаслиги (шок, коллапс, юрак етишмовчилиги) ёки қон келишининг бутунлай тўхташи (аорта, пастки ғовак венаси, буйрак артериялари ва веналари тромбози), ҳамда гипогидратация (қон йўқотиш, кучли ич кетиш, тинимсиз қусиш) оқибатида келиб чиқади.
Ренал анурия буйрак паренхимаси зарарланиши натижасида ривожланади, бунинг асосида турли сабаблар оқибатида (гломулонефрит, пиелонефрит, интоксикация, органик захарлар, оғир металл тузлари ва бошқалар билан захарланиш) буйракларда қон айланишининг бузилиши (ишемия, гипоксия) ётади.
Постренал анурия юқори сийдик йўлларида сийдик оқимининг бузилиши натижасида келиб чиқади. Постренал ануриянинг энг кўп учрайдиган сабаблари қуйидагилардир: иккала буйрак ёки сийдик найлари тошлари, сийдик найларининг ўсма билан ташқаридан сиқилиши, операция пайтида сийдик найларини билмасдан боғлаб қўйиш, ўткир уратли уропатия ва бошқалар.
Олигурия – сутка мобайнидаги диурез миқдорининг 100 миллилитрдан 500 миллилитргача камайиши.
Олигуриянинг физиологик ва патологик турлари фарқланади. Физиологик олигурия соғлом кишиларда суюқликларни кам миқдорда истеъмол қилган ҳолларда ҳам кузатилиши мумкин. Бу ҳолларда сийдик меъёрга нисбатан кучли концентрланган, нисбий зичлиги юқорироқ бўлади.
Патологик олигурия буйрак етишмовчилигининг симптомларидан бири бўлиб, у жуда ёмон прогностик белгидир. Олигурия, урологик касалликлардан ташқари, кўп миқдорда суюқлик йўқотиш билан боғлиқ бўлган барча патологик жараёнларда (қон йўқотиш, кучли ич кетиш, тинимсиз қусиш, терлаш, иситма чиқиши), ҳамда шишлар билан кечувчи юрак етишмовчилигида кузатилиши мумкин.
Аниқлаш.
Ануриянинг клиник кўриниши уни келтириб чиқарган сабабига боғлиқ. Анурия сийдикнинг ва сийишга чақириқнинг йўқлигига шикоятлари билан, гомеостазнинг бузилиши ва уремик интоксикация билан характерланади. Постренал анурияда пайпаслаганда бел соҳасида мушакларнинг таранглашиши аниқланиши мумкин, буйрак соҳаси кучли оғриқли бўлиши, баъзан катталашган буйрак пайпасланиши мумкин. «Тукиллатиш» симптоми мусбат бўлиши мумкин. Пайпаслаганда қовуқ аниқланмайди. Эркакларда сийдик найларига ўсиб ўтган простата бези ракини истисно этиш мақсадида тўғри ичак орқали бармоқ билан текшириш зарур.
Лаборатория маълумотлари.
Қон таҳлилида азот қолдиқлари (мочевина, креатинин) миқдорининг ошиши, сув-электролит балансининг ва организмнинг кислотали-ишқорий ҳолатининг бузилиши кузатилади.
Сийдик кам миқдорда (10-30 мл) бўлса ҳам, уни текшириш анурия сабабини аниқлашга имкон беради: гемолитик шокда гемоглобин парчаларининг борлиги, эзилиш синдромида миоглобин кристалларининг борлиги, сульфаниламидли анурияда сульфаниламидлар кристалларининг борлиги ва ҳоказо.
Уросепсис оқибатида ривожланган анурияда сийдик таҳлилида лейкоцитлар сони кўриш майдонида 400-дан ортиқ, 1 мл сийдик таркибида бактериялар сони 100000-дан ортиқ эканлиги аниқланади. Лейкоцитурия ва бактериурия аниқланган ҳолларда сийдикни стерил идишга олиб музлатгичга жойлаш (+4 - +6С температурада сийдикни 8 соатгача сақлаш мумкин) ва махсус термоконтейнерда бактериологик лабораторияга экиш учун жўнатиш зарур.
Инструментал текширувлар.
Ультратовушли текширув. Юқори сийдик йўлларида обструкция, тошлар ёки ўсмалар мавжудлигини, ҳамда қовуқда сийдикнинг борлигини аниқлаш мақсадида беморни буйраклар, сийдик найлари, қовуқ ва простата безини ультратовушли текширувга юбориш керак. Юқори сийдик йўлларида обструкция, тошлар ёки ўсмалар аниқланган ҳолларда беморни мутахассис-урологга жўнатиш керак.
Дифференциал ташхислаш.
Анурияни сийдик тутилишидан фарқлаш зарур. Анурияда сийишга чақириқ бўлмайди ва қовуқда сийдик бўлмайди.
Ўткир сийдик тутилиши тўсатдан ривожланади, сийишга чақириқ бўла туриб, бемор сия олмаслиги билан характерланади, қовуқ ёки қов усти соҳасида оғриқлар билан бирга кечади, шу билан бир вақтда қовуқ тўла бўлади.
Сурункали сийдик тутилиши аста-секин ривожланади, сийишнинг қисман сақланганлиги, қовуқда қолдиқ сийдикнинг борлиги, сийишга чақириқнинг сақланганлиги билан характерланади.
Анамнез, қовуқни пайпаслаш ва сийдик йўлларини ультратовушда текшириш анурияни сийдик тутилишидан осонгина қиёсий ташхислашга имкон беради.
Даволаш.
Даволаш ануриянинг сабаблари ва клиник кўринишларига боғлиқ. Аренал, преренал ва ренал анурияни даволаш гемодиализ ўтказишга мувофиқлаштирилган асбоблар билан жихозланган буйрак марказларида амалга оширилиши лозим.
Постренал анурияни даволашда сийдик оқимини тиклашга йўналтирилган тадбирлар етакчи аҳамиятга эга, бунинг учун беморни дарҳол мутахассис-урологга жўнатиш зарур.
Агар бемор мурожаат қилган вақтда аҳволи оғир бўлса, бу интоксикация ҳисобига бўлиши мумкин, бундай ҳолларда симптоматик даволаш шаклида (юракни қувватловчи дорилар, суюқликларни томчилаб қуйиш, ошқозон ва ичакларни ювиш, антидотларни қўллаш ва бошқалар) зудлик билан ёрдам кўрсатиш мумкин.

Стандарт баённома