Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

3 босқич - Ўрта асрлар.
Ўрта асрларда Шарқнинг Авиценна (980-1037) каби олимлари ва унинг "Тиббиёт канони" ва Маймонид (1135-1204) асарлари тиббий этиканинг ривожланишига катта ҳисса қўшдилар. Маймонид "Шифокорнинг ибодати" асарининг муаллифи сифатида танилган – бу шифокор учун бу маънавий куч, этикавий кучга эга бўлишнинг ўзига хос усули бўлиб, у ҳолда унинг эзгу ишларини амалга ошириш мумкин эмас. Мана, ундан баъзи бир сўзлар: "Фойда учун чанқоқлик, улуғворлик ва шарафга интилиш менинг касбим билан аралашишига йўл қўйманг. Юрагимнинг кучини кучайтиринг, шунда у ҳар доим ҳам камбағалларга ва бойларга, дўст ва душманга, яхшилик ва ёмонга хизмат қилишга тайёр бўлсин. Менинг беморларимга ва менинг саноатимга бўлган ишончни сингдиринг. Уларни ётоқларидан узоқлаштиринг ...... менга инжиқ ва адашган беморларга юмшоқлик ва сабр-тоқат ато эт; менга ҳамма нарсада меъёрни беринг - лекин билимда эмас; унда менга интилсин ва мен ҳамма нарсани биламан, мен ҳамма нарсани қила оламан деган фикр мендан узоқроқ бўлсин. "Маймонид икки маданиятнинг вакили (яҳудий ва араб),"Адашганларнинг ўқитувчиси" асарида у Шарқ учун дадил қоидани таъкидлаган: "оғир бемор учун, туғруқ пайтида аёл шанба кунининг барча қоидаларини бузиши ва уни оддий кун деб билиши мумкин".


4 босқич - Уйғониш даври.
Уйғониш даврида шифокор қандай ахлоқий фазилатларга эга бўлиши кераклиги масаласига эътибор қаратилди. Қарама-қаршиликлар яхши шифокор учун зарур бўлган фазилатларга академик тайёргарлик жараёнида эришиладими ёки улар маърифат орқали, сезги ва тажриба орқали бериладими, айтилганидек, Худодан келиб чиқадими, деган саволга боғлиқ эди. Охирги нуқтаи назардан Уйғониш даврининг энг буюк шифокори Парацельс (1493-1541) томонидан юритилган. Машҳур амалиётчи шифокор, даволовчи, даволанишга нисбатан кенг тарқалган ёндашувларнинг дадил ислоҳотчиси, ятрокимёнинг асосчиси (у ҳаётни моҳиятан кимёвий жараёнлар сифатида биринчи бўлиб тушунтирган), профессионал такаббурликнинг муросасиз душмани, "тиббий муассаса". Парацельс бундай дунёқарашнинг қадриятларини ҳимоя қилди: "Шифокор юракдан ўсади, у Худодан келади ва мухаббат энг юқори даражадаги даволанишдир".
Кейинги асрда табиатни экспериментал ўрганиш ғояси
замонавий Европанинг барча илм-фани учун энг нуфузли фалсафий қўлланмасига айланади. Ушбу даврнинг ёрқин вакили "Этика ёки аҳлоқ фанлари" фундаментал асарининг муаллифи Ф. Бекон (1561-1626) деб номланиши мумкин. Унинг иши қуйидаги сабабларга кўра қизиқарли, биринчи навбатда, Бекон ҳайвонлар устида ўтказилган тажрибаларнинг зарурлиги ва қабул қилиниши тўғрисида аниқ ва равшан гапиради: шифокорнинг тадқиқот фаолиятида фойда ва инсоният талаблари бир хил аҳамиятга эга, аммо бунинг учун "ҳаётдан бутунлай воз кечишнинг ҳожати йўқ агар , албатта, тўғри хулосалар қилиш пайтида. "Иккинчидан, Бекон даволанмайдиган, ўлаётган беморларни даволашда этикавий масалаларни муҳокама қилади. Тиббий одоб-этика маърифат даврида унинг янада ривожланиши учун кучли туртки олди. Айни пайтда жамиятда тиббиёт миссиясини қайта кўриб чиқиш мавжуд - тиббиётнинг мақсади энди нафақат индивидуал, балки халқ саломатлиги ҳамдир
Тиббий этика шифокорнинг касбий фаолиятини тартибга солувчи батафсил этикавий мажбуриятлари тизими сифатида расмийлаштирилади. 1803 йилда Т. Персивал "Тиббий этика" рисоласини нашр этди, унинг ғоялари асосан инглиз тилида сўзлашадиган мамлакатларда ушбу билим соҳасининг кейинги ривожланишини олдиндан белгилаб берди. Рисолада шифокорларнинг хулқ-атворининг бундай этикавий меъёрлари илгари сурилган бўлиб, улар ўша пайтдаги шифокорлар муносабатларига хос бўлган ўзаро ҳужумлар, жанжал ва жанжаллар муҳитидан кескин фарқ қилар эди. Умуман Гиппократ анъаналарига асосланиб, Т. Персивал шифокорлар ўртасидаги муносабатларда одоб-этика қоидаларининг талабларига алоҳида эътибор қаратди: «Ҳар қандай хайрия муассасаси шифокорлари маълум даражада бир-бирларининг шарафини сақлайдилар. Шунинг учун ҳеч бир шифокор ёки жарроҳ ҳамкасбларининг бирортасининг обрўсига путур етказиши мумкин бўлган шифохонадаги воқеалар тўғрисида очиқчасига гапирмаслиги керак. Бошқа шифокор назорати остида беморни даволашда бепарво аралашувдан қочиш керак. Сиз бемор ҳақида ҳеч қандай тажовузкор саволлар бермаслигингиз керак ўзингизни худбин тутманг, беморнинг бошқа шифокор ёки жарроҳга бўлган ишончини бевосита ёки билвосита бузишга ҳаракат қилинг. "Таъкидлаш жоизки, Т. Персивалнинг этика кодекси нафақат шифокорларнинг ўзига, балки фармацевтлар ва шифохона ходимларига ҳам қаратилган эди. Шундай қилиб, биринчи навбатда, тиббий этика предметининг кенгайиши ва унинг тиббий этикага айланиши Персивал номи билан боғлиқ бўлиши керак. Беморларга бўлган муносабат ҳақида гапирадиган бўлсак, Персивалнинг шифокори уларга фойда келтирадиган ва улардан муносиб миннатдорчилик билдирадиган хайрия ишини олиб боради. Шифокор беморлар билан ўзини "нозик, мувозанатли, камтар ва ваколатли" тутиши керак. Персивал шифокорнинг нафақат беморларга, балки жамиятга бўлган садоқатини биринчи бўлиб тан олди.
Этикавий таълимотларнинг тарихий ривожланишининг замонавий босқичи йигирманчи асрнинг иккинчи ярмида янги таълимот - биоэтика шаклланиши билан белгиланди. "Биоэтика" атамаси муомалага америкалик биолог В.Р. Поттер 1971 йилда. Дастлаб биоэтика барча биологик фанларнинг этикавий мувофиқлигини синаб кўриш сифатида тушунилган. Келажакда бу атама маъноси асосан клиник тиббиёт билан боғлиқ бўла бошлади. Биоэтика – бу сўнгги 40 йил ичида пайдо бўлган муаммоли вазиятлар ёки манфаатлар тўқнашуви муаммолари деб номланган фалсафий, этикавий тушунчалар тажрибасидир. Гап ўлиш, одамларнинг кўпайишига тиббий аралашув, тиббий-генетик назоратнинг замонавий усулларидан фойдаланишнинг мақбуллиги ва бошқалар билан боғлиқ муаммолар ҳақида бормоқда ва ҳоказо.