Ўзбекистон республикаси транспорт вазирлиги тошкент давлат транспорт университети

9-жадвал
Ҳаражат ставкасини аниқлаш учун бирламчи маълумотлар

Кўрсаткичлар	Вариант=6	Вар*1,8
Юк вагонлари паркининг умумий юриши, млн. ваг-км	4135	7443
Юк вагонининг ўртача суткалик юриш йўли, км/сут	221	397.8
Чизиқли юришда локомотиво-километрлар, минг:
Юкли ҳаракатда	50970	91746
Хўжалик ҳаракатда	413	743.4
Кўрсаткич	6	10.8
Поезднинг участка тезлиги, км/соат:		0
Юкли	38.5	69.3
Хўжалик	22	39.6

10-жадвал
Эксплуатацион иш кўрсаткичлари

Кўрсаткичлар	Вариант=6	Вар*1,8
Юк вагонининг ўртача динамик юкламаси т	48.0	86.4
Бўш вагонлар йўлини юкли вагонлар йўлига нисбати, α	0,34	0.612
Вагонларни ўртача суткалик юриш йўли ,км/сут	221	397.8
Вагоннинг тара оғирлиги ,т/вагон	21.2	38.16
Поезднинг брутто оғирлиги ,т	2790	5022
Локомотивлар умумий ёрдамчи йўлини поездлар бошидаги йўлига нисбати	0,17	0.306
Юк локомотивининг ҳаракатланиш усоаттка тезлиги ,км/соат	38.5	69.3
Қўшимча ишлаш вақтини инобатга олувчи коэффициент:
локомотив бригадалари учун k	1,50	1,50
Кондукторлар учун	1,35	2.43
юк поездлари юриш йўли таркибида йиғма поездлар юриш йўлининг улуши	0,035	0.063
Йиғма поездларнинг усоаттка тезлиги ,км/соат	26.5	47.7
Поезд локомотивлари ёрдамчи чизиқли юриш йўлини уларнинг поезд бошида юриш йўлига нисбати	0,13	0.234
Локомотивларнинг ўртача суткалик юриш йўли , км/сут	626	1126.8
1000 вагоно-кмга тўғри келувчи маневр иш учун вақт сарфи, локомотиво-соатлар	0,180	0.324
Локомотив массаси	210	378
10000 т-км брутто учун электр энергияни сарфлаш меъёри, кВт-соат, α	114	205.2
Юк ташишни ўртача узоқлиги км	770	1386
Юк жўнатмасининг ўртача массаси,т d	50	90
Берилган темир йўлдан жўнатиладиган юклар улуши j	0,42	0.756
1000 юкланган ёки туширилган вагонга тўғри келувчи маневр иш учун вақт сарфи, локомотив-соатлар	0,110	0.198

11-жадвал
Ҳаражат ставкалари, сўм

Кўрсаткич	Шартли белгиси	Ҳаражат ставкаси
Вагоно-километр		142,90
Вагоно-соатлар		273
Локомотиво-километрлар		3109,20
Локомотиво-соатлар		58789,60
Локомотив бригадаси бригада-соатлари		46023,70
Поезд бригадалари бригада-соатлари		36828,30
Вагонлар ва локомотивларнинг брутто тонно-километрлари		5,40
Электр энергия сарфи 1 кВтч		350
Маневр локомотиво-соат		83761
Юк жўнатмаси		17109,30

12-жадвал
Ҳаражат ставкалари усулида ташиш таннархини ҳисоблаш

Кўрсаткич	Ҳаражат ставкаси, сўм	Ўлчов сарфи	1000 т-км нетто учун ҳаражатлар, сўм (гр 3 * гр 2)
Вагоно-километр	142,90	18.65	2665.08
Вагоно-соат	273	1.12	305.76
Локомотиво-километр	3109,20	0.444	1380.48
Локомотиво-соат	58789,60	0.0089	523.22
Локомотив бригадалари бригадо-соатлари	46023,70	0.00908	417.89
Поезд бригадалари бригада-соатлари	36828,30	0.00087	32.04
Вагон ва локомотивлар тонно-километр бруттоси	5,40	1870.27	10099.45
Электр энергия сарфи 1 кВтч	350	35.12	12292
Маневр локомотиво-соатлари	83761	0.014	1172.65
Юк жўнатмалари	17109,30	0.00606	103.68
Жами ҳаракатга боғлиқ ҳаражатлар	---	-----	28992.25
Жами шартли-доимий ҳаражатлар	---	------	19714.73
1000 т-км нетто учун жами ҳаражатлар	---	-------	48706.98
10 т-км нетто таннархи	----	--------	487.06

Ҳулоса: Берилган малумотларга асосан 10 та кўрсаткич бўйича ўлчов сарфларини ҳисоблаб чиқдим. Кейинчалик юқорида аниқланган кўрсаткичларни харажатлар стафкасига кўпатириш орқали боғлиқ харажатларни аниқлаб олдим. Менда берилган иш ҳажми бўйича боғлиқ харажатлар 28992.25 сўм ва шартли-доимий харажатлар 19714.73 сўмни (боғлиқ харажатларнинг 68%) ташкил қилди. Умумий 1000т.км нетто учун жами харажатлар 48706.98 сўмга тенг бўлишини кўришимиз мумкин.10 т-км нетто таннархи еса 487.06 сўмни ташкил етди.
5. Ташиш ҳажмининг ташиш таннархига таъсирини ҳисоблаш
Мазкур бобда ташиш ҳажмининг 10% ошиши ёки камайиши натижасида –жадвалда ҳисобланган таннарх қандай ўзгаришини аниқлаш лозим. Темир йўлларнинг турғун ўтказиш қобилилияти ва ҳаракатланувчи таркибдан фойдаланиш сифат кўрсаткичларининг ўзгармаслиги шароитларида ташиш ҳажмининг ўзгариши натижасида эксплуатацион ҳаражатларнинг ўзгариши юз беради. Ташиш ҳажмига боғлиқ бўлган ҳаражатлар юк айланмасига пропорционал равишда ўзгаради, шартли-доимий ҳаражатлар эса ўзгармасдан қолади. Юк айланмаси ўзгарганда таннархнинг боғлиқ ҳаражатларга тегишли қисми ўзгармас бўлиб, шартли-доимий ҳаражатларга тегишли қисми эса тескари пропорционал равишда ўзгаради:
Боғлик ҳаражатлар - 59,5%
Шартли-доимий ҳаражатлар - 40,5%
1000 T-KM 30962.07

Бу ерда - юк айланмаси ўзгаргандан сўнг таннарх миқдори
– таннархнинг боғлиқ ҳаражатларга тегишли қисми
– таннархнинг шартли-доимий ҳаражатларга тегишли қисми
К – ташиш ҳажмининг ўсиш коэффициенти (суръати)
Бизнинг мисолда, аввалги бобда ҳисобланган 10 т-км юк ташиш таннархи 309.62сўмни, боғлиқ ҳаражатларнинг улуши эса—59.5% ташкил этди ва

^{C{3}=(309.62*59.5)/100=184.22
таннархнинг шартли доимий харажатларга тегишли кисми:
С(у-п)=(309.62*40.5)/100=125.39}
Ҳақиқий таннарх ташиш ҳажми 10%га ўсганда қуйидагича аниқланади:
=184.22+ (125.39/1.10)=298.21 сўм
Ташиш таннархининг ўзгариши
∆С= ((298.21-309.62)/298.21))*100%= -3,6%
Ҳулоса: 5 бобдаги малумотларга кўра 10т.км нетто учун таннарх 309.62сўмни ташкил қилди. Унга кўра боғлиқ ҳаражатларнинг улуши – 59.5% 184.22сўм, шартли-доимий ҳаражатлар - 40,5% 125.39 сўмга тенг бўлди. Агар, ташиш ҳажми 10%га ўсадиган бўлса, таннарх 298.21сўмга тенг бўлади ва таннарх 3.6% га қисқаради.

6. Меҳнат унумдорлигининг ташиш таннархига таъсирини ҳисоблаш.
Ташиш таннархини пасайтиришнинг муҳим омилларидан бири—бу меҳнат унумдорлигини оширишдир. Меҳнат унумдорлиги—бир ходим томонидан муайян вақт бирлигида ишлаб чиқарган маҳсулот (хизматлар) миқдоридир. Темир йўлда меҳнат унумдорлиги эксплуатацион фаолиятдаги битта ходимга тўғри келадиган келтирилган тонна-километрлар билан ўлчанади. Меҳнат унумдорлиги ошиши натижасида бир бирлик ташишда иш ҳақининг улуши камаяди. Шу билан бирга меҳнат унумдорлигининг ўсиши ўртача иш ҳақининг ошишини келтириб чиқаради, одатда унинг ўсиш суръати меҳнат унумдорлигини ўсиш суръатидан паст бўлиши лозим. Меҳнат унумдорлигини ўсиши эвазига ташиш таннархининг ўзгариши:
∆ = =38.9*(-10)/115=-3.38 %
Бу ерда – иш ҳақи бўйича ҳаражатларнинг умумий эксплуатацион ҳаражатлар ичидаги улуши,% = (6840/17568)*100=38.9
2-вариантга кўра(узим 26-вар)
к – ўртача иш ҳақининг ўсиш суръати % = 25
- меҳнат унумдорлигининг ўсиш суръати, % = 15
Меҳнат унумдорлиги ўсиши эвазига эксплутацион ҳаражатларнинг тежалиши қуйидагича аниқланади:
∆ = =6840*(-10)/115=-594.78 млн сўм
Бу ерда – темир йўл бўйича иш ҳақи ҳаражатлари, сўм.
Хулоса: Темир йўл бўйича жами ҳаражатлар 17568 млн сўм ва бундан иш хаки харажатлари 6840 млн сўм, яъни жами харажатларнинг 38.9% ни ташкил килади. Бу холда ўртача иш хаки 25% ошса ва мехнат унумдорлиги хам 15%га ошганда ташиш таннархи 3.38%га купайиши келиб чикди. Натижада мехнат унумдорлиги ўсиши эвазига эксплутацион харажатлар 594.78млн сўмга купайди.