Ўзбeкистон рeспубликаси

нишини ўрганишга айтилади;

4. 
   хўжа1икнинг барча жараёнларидаги ўзгариш ва фарқлари сабабини ўрганишга айтилади. Бундай ўрганишда жамиятда амал қилаётган объектив ва субъектив қонунларга таянади ҳамда кўпгина ахборот манбаларидан фойдаланади.
   

ИИИ боб. ИҚТИСОДИЙ ТАҲЛИЛНИНГ МEТОДИ ВА УНДА ҚЎЛЛАНИЛАДИГАН АНЪАНАВИЙ УСУЛЛАР

1. 
   Рақобатдош иқтисодиётда иқтисодий таҳлилнинг
   

методи ва унинг ўзига хос муҳим хусусиятлари

Ҳар бир фаннинг методи объектив борлиқнинг, табиат ва жамият- нинг ривожланишини ўрганишга қандай ёндошиш лозимлигини кўрсатади. Фаннинг ўз объекти ёки предметини ўрганиш усуллари, воситалари унинг методини тавсидайди. Иқтисодий таҳлил ҳам ўзининг мустақил усулларига эга.

Метод - грекча ‹иметҳодос» сўзидан олиниб назария, таъ1имот ваъ лиётни ўрганишдаги ёндашув йўлларидир. Кенг маънода метод табиат ва жамиятдаги жараёнлар, предметлар ҳамда воқеликлами тадқиқ этишнинг ўзаро боғланган ялпи усуллари, тамойиллари, шиининг- дек ҳақиқатни билишнинг воситалари, услублари ва йўл1ари тушунилади.
Метод жуда кенг маъно ва тушунчага эга. Умумаии метод деганда реал воқеликда юз бераётган ҳодиса ва жараёнларни ўрганишга ёндашиш усули тушинилади. Фаннинг методи деганда эса, ушбу фаннинг объектини тадқиқ қилиш усули тушинилади. Иқтисодий таҳлилнинг методини аниқлаш ҳам унинг предметини аниқлашдек жуда тортушувли масалага айланган ва ҳозиргача ҳанн ягона фикрга келингани йўқ. Келинг иқтисодий таҳлил методига берилган таърифлар тарихига бир назар ташлайлик.
Иқтисодий таҳлилнинг методига Вейтсман Н.Р. қуйидагича таъриф беради: “Таҳлил методининг э1эментлари..учет маъ1умот1арини ўқиш, кейинчалик ушбу маъ1умот1ардан корхона ички ва ташқи хўжа1ик боғ1аниш1арини очиб бериш учун комплекс фойдаланиши ... ана шундай боғ1анишлами ўлчаш, ... таҳлилга жалб қилинган рақамли кўрсаткичлами ўқиш, ўзаро боғ1аш ва ў1чаш чоғида таққослаш ҳисобланади”. (Беиҳпиаии Ҳ.П. ОэепхҲ нО фи аЖиТC]3ГКОМй
Ҳ аҲами3й. М.: роcҚинимпаз, 1958, с.112-113).
Бошқа бир муаллиф М.Рубинов эса, иқтисодий таҳлилнинг методига қуйидагича таъриф берган: “Хўжалик жараёнларини текширишда қўл1анувчи ўзаро боғ1анган усуллар тўплами корхоналар ишининг иқтисодий таҳлили методи деб айтилади”. (ПйöҲҲОБ
М. ОГҲОБбИ охоииомоэcхорО аҲаЖиҲ3а па6ОТбИ ррпепррпи48ТҲиЛ М.: ОГ ҲҲҲ3,д&Т, 1962, c.13)
Ўзбекистонлик олим Н.А.Хан эса ўз қуйидаги таърифни берган:
“Иқтисодий анализ методи деганимизда ишлаб чиқарувчи кучлардан ва иқтисодий қонунлардан фойдаланиш йў11арини ўрганиш ёки ўрганишга ёндошишни тушинмоқ керак. Бунга хўжа1ик резервларини топиш ва ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш йў11арини белгилаш учун ишлаб чиқарувчи кучлар ва иқтисодий қонунларининг таркибий қисмларини бў1иб кўриш воситасида эришилади. (Хан Н.А. Қишлоқ хўжа1ик корхоналари хўжалик фаолиятининг анализи, Тошкент, Ўқиту чи,1978 й. 12-б.)
Бошқа бир муаллиф - П.И. Савичев берган таърифда эса қуйидагиларни учратиш мумкин: “Корхоналар ишининг иқтисодий таҳлили методи халқ хўжа1иги айрим тармоқларининг вазифалари ва хусусиятларига боғ1иқ ҳолда ривожлантирилувчи ва конкретлаш- тирилувчи материалистик диалектика ҳисобланади”. (CааииеБ Ҳ.Ҳ. Дхоииомоэcи иñ аҲанииа опйпҲе асанеиис аҲ ҲХО3сииcТаэирнсрх песепаоа. М.и, ГҲҲаҲcаИ, 1968 c.17)
Бошқа бир гуруҳ олимларнинг иқтисодий таҳлил методига берган таъриф1арида қуйидагиларни учратиш мумкин: “Билишнинг диалектик методи талабларига мувофиқ хўжа1ик фаолияти таҳлилининг методи деганда иқтисодиётни бошқариш бў ча оптимал қарорлар қабул қилиш учун зарурий ахборотлар билан таъмин1аш ва уларнинг иш натижаларини объектив баҳолаш, унинг самарадорлигини ошириш резервларини қидириб топиш ва жорий қилиш мақсадида корхоналар, уламинг (структуравий) бў1имлари, халқ хўжалигининг хўжа1ик ҳисобидаги бошқа звенолари иқтисодий ва ижтимоий фаолиятини системали, комплекс, таркибий (органик) ўзаро боғлиқ1икда ўрганиш тушинилади”. (Теопнс АХС нот. пеп. Б.Б. ОCМОЖИОБГ- хоро, МҲҲГК Бсииииеñиииах ииихона,1989, c.49)
“Иқтисодий таҳлилни методи деганда жорий учет ва ҳисоботлар кўрсаткич1ари тизими базасида корхоналар фаолияти турли томонларини комплекс, ўзаро боғ1иқ1икда ўрганиш тушинилади”. (АиидЖИҲ3 хо3зñcзБеаҲоñ пе рренсииоcw риоп.пеп. Б.А.фиено6ОпопоаОñ М.,
Г ҲаҲГсИ « cТаТҲГТҲКа, 1985, c.17).
“Таҳлилнинг методи — бу махсус усуллар ёрдамида режа, учет, ҳисобот ва ахборотларни бошқа манбаларини ишлаш йў1и билан амалга ошириладиган, хўжалик режаларини бажарилишига ва хўжаликни ривожланиш динамикасига айрим омиллар таъсирини системали комплекс ўрганиш, ўлчаш ва умумлаштириш усулидир”. (ДКОҲОуҲнеcхииñ аҲwии3 хо3зñcзБеҲуоñ пе рем.ҲоГТии нпепнпҲфТҲñ Ҳ о6хепе-