Ўзбeкистон рeспубликаси

Детерıнинистик омилли таҳлü деганда натижага қатъий тў1иқ функционал боғ1анишда бўлган омиллар таъсирини тадқиқ қилиш услуби тушунилади. Бунда натижавий кўрсаткич омилламинг кўпайтмаси, бўлинмаси ва алгебраик йиғиндиси кўринишида берилган бў1ади.

Стохастик таҳлил натижага қатъий, тў1иқ боғланишда бў1маган ва боғ1аниши эҳтимоллик, тасодифıйлик ҳаракатда бў1ган омиллар таъсирини ўрганиш услуби тушунилади.Тўғри омилли таҳлилда тадқиқот мантиқий дедуктив усулда амалга оширилади, яъни умумийдан хусусийга қараб борилади. Буни барча таҳлил масалаларини, яъни бутун тўпламни кесимларга ажратиб бўлиш йў1и билан амалга ошириладиган масалалами киритиш мумкин.

Тескари омилли таҳлил деганда тадқиқот мантиқий индукция усули билан амалга ошириладиган, яъни алоҳида бирликлардан, элементлардан, хусусийдан-умумийга чиқиб бориш тушинилади. Демак, бу таҳлилга тескари усулда амалга ошириладиган - синтез усулидир.

Бир босқичли омилли таҳлилда натижавий кўрсаткич1арга бош омилларнинг таъсирини аниқлаш, яъни омиллар таъсирини бирлиги даражасини, деталлаштирмай таркибий қисмларга ажратмай тадқиқ қилиш тушунилади. Масалан, сотишдан олинган ялпи фойдани ўрганишда сотишдан тушган тушум ва сотилган маҳсулот таннархи бир босқичли таҳлилга мисол бў1иши мумкин.

Кўп босқичли омилли таҳлил деганда натижавий кўрсаткичларга таъсир этувчи бош омиллами деталлаштириб ўрганиш йў1и билан тадқиқот тушунилади. Масалан, биринчи босқичда яъни фойда (Ф)га сотишдан тушган тушум (Т) ва сотилган маҳсулотлар таннархи (С) ўрганилган бў1са, кейинги босқичларда сотишдан тушган тушумга сотилган маҳсулот миқдори (қ) ва баҳоси (п)ни ўзгариши таъсири, ундан кейин эса, маҳсулот миқдорини ўзгартиришга ишчилар сони ва уларни меҳнат унумдорлиги таъсири ўрганилади ва ҳоказо (4.1-чизма).



4.1-чизма. Бир ва кўп босқичли таҳлил чизмаси.

Статик омилли таҳлил деганда, маъ1ум санада (даврда) натижавий кўрсаткичларда омиллар таъсирини ўрганиш вақт ўзгармас, турғун ҳолатда қаралади.

Динамик омилли таҳлил деганда, сабаб-оқибат боғланишларини вақт бўйича ўзгаришда ўрганиладиган таҳлил тушунилади Ретроспектив омилли таҳлил деганда натижавий кўрсаткич омиллар таъсирини ўтган даврлар бўйича ўрганиш тушинилади.
Перспектив омилли таҳлил деганда омиллар ва натижавий кўрсаткич1ами келгусида ўзгариши ўргани1ади.
Иқтисодий омилли таҳлилнинг асосий вазифаларига қуйидагилар кииади:

• 
  Тадқиқ қилинаётган натижавий кўрсаткич аниқлаб берадиган омиллами танлаш;
  
• 
  Тизимли ёндаши5ҳни таъминлаш мақсадида омиллами
  

туркумлаш ва тизимлаштириш;

• 
  Омилли ва натижавий кўрсаткичлар орасида ўзаро боғланиш1арни шаклини аниқлаш;
  
• 
  Омилли ва натижавий кўрсаткич1ар орасидаги боғ1аниш1ами моделлаштириш;
  
• 
  Омиллар таъсирини ҳисоблаш ва уларнинг ҳар бирини натижавий
  

кўрсаткични ўзгаришига таъсиридаги ролини баҳолаш;

• 
  Омилли модель билан ишлаш (Иқтисодий жараёнларни бошқариш учун улардан амалий фойдаланиш).
  

2.