Ўзбeкистон рeспубликаси

таъсирини индекс усули билан аниқлаш

Маҳсулот турлари	Миқдори, дона		Баҳоси, минг сўин		Маҳсулот ҳажми, минг сўм
	бизнес режада	ҳақиқатда	бизнес режафиа	ҳақиқатда	бизнес режада	ҳақиқатда
А маҳсулот	450	500	15	16	6750	8000
Б маҳсулот	230	235	8	6	1840	1410
В маҳсулот	670	710	7	9	4690	6390
Жами:	х	х	х	х	13280	15800

Жадвал маълумотлари асосида маҳсулот ҳажми бўйича режанинг бажарилиши индекси 1,190 га тенг.

^{_ 15800} — 1,190 — ёки -119,0%
" 13280

Натижанинг умумий мутлақ фарқи 2520 (15800-13280) минг сўмни ташкил қилади. Маҳсулот физик ҳажмининг агрегат индекси (маҳсулотнинг режадаги ва ҳақиқатдаги миқдори бир хи1 баҳода ҳисобланганда) қуйидагини ташкил қилади:

қ,* пт (500*15) + (235* 8) + (710*7) 14350 _{= л,0ф›1}

ʼʼʼ?

_{З 0 то} 13280 13280

Шундай қилиб, ҳисобот даврида ишлаб чиқарилаётган

маҳсулотнинг миқдорини кўпайиши маҳсулот ҳажмини режадагига нисбатан 8,1% ёки 1070 минг сўмга (14350-13280) оширган.

Баҳо агрегат индекси (суратида маҳсулот миқдори ва баҳоси режада) 1,101 ни ташкил қилган.
^{З«! ʼ п, и5800} = 1,101— у —110,0%
_{З* п} т 14350

Демак, маҳсулотнинг умумий ҳажми баҳо омили таъсирида 10,1

%га ошган, мутлоқ миқдори эса 1450 минг сўмга (15800-
14350) кўпайган.

Натижада шу икки омилнинг таъсирини нисбий ва мутлақ миқдорда ҳанн аниқлаш мумкин. Икки омил индексининг кўпайтмаси умумий индексга тенг бўлиши керак:

1,081*1,101=1,190
Натижа ўзгаришининг мутлақ миқдорини топиш учун шу икки

омил йиғиндиси олинади:

1070+1450=+2520 минг сўм

• 
  иқтисодий таҳлил фани методининг тушунчаси;
  
• 
  таҳлил методининг ўзига хос муҳим хусусиятлари;
  
• 
  иқтисодий таҳлилнинг иқтисодий-математик усуллари;
  
• 
  таҳлилнинг оддий-анъанавий усуллари;
  
• 
  таққослаш усули;
  
• 
  гуруҳлаштириш усули;
  

• мутлақ ва нисбий фарқларни аниқлаш усули;

• 
  балансли боғланиш усули;
  
• 
  занжирли боғ1аниш усули;
  

Такрнрласлı учун саволлар:

”

1. 
   «Метод» сўзининг луғавий маъноси нимадан иборат?
   
2. 
   Таҳлил фанининг методига иқтисодчи олимлар қандай таъриф беришган?
   
3. 
   Иқтисодий таҳлил фани методининг ўзига хос муҳим
   

хусусиятлари нималардан иборат?

4. 
   Таҳлилда қў1ланиладиган усуллар қандай гуруҳларга ажратиб ўрганилади?
   
5. 
   Мутлақ ва нисбий фарқларни аниқлаш усули ва унинг моҳияти
   

ҳақида тушунча беринг.

6. 
   Гуруҳлаштириш усули тўғрисида маълумот беринг.
   
7. 
   Таққослаш усули ва уни қўллаш шартларини тушунтириб беринг.
   
8. 
   Занжирли боғланиш усулининг асосий хусусияти нимадан
   

иборат?

9. 
   Балансли боғланиш усулини таҳлил жараёнларида қў11ашнинг афзалликларини кўрсатиб беринг.
   

1-топшириқ
Таҳлил жараёнида иқтисодий таҳлилнинг оддий-анъанавий ва иқтисодий математик усулларини қў11ашнинг афзалликларини кўрсатиб беринг. Қайси усуллардан фойдаланилса, корхона учун самарали натижалар беради.
2-топшириқ
Қуйидаги маъ1умот1ардан фойдаланган ҳолда таҳлилнинг занжирли боғ1аниш усулини қў1лаб, корхонадаги материал харажатларининг ўзгаришига таъсир этувчи омиллами аниқланг ҳамда хулоса ва таклифларингими баён этинг.

Кўрсаткичлар	Бизнес режа	Ҳақиқатда	Фарқи
1	2	3	4
1, Бир бирлик маҳсулотга сарф- ланган материал миқдори, кг	30	32	?
2. 1 кг. Материал қиймати, сўм	920	900	?
3. Бир бирлик маҳсулотга сарф- ланган жами материал харажати, сўм	?	?	?

3-топшириқ
Қуйидаги жадвал маълумотлари асосида гуруҳлаштириш усулини қў11аб, 4 та гуруҳ асосида машиналаминг пахта териш даражасини таҳлил қилинг ҳамда хулоса ёзинг.

Машиналарнинг рақамлари	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
Битта машина терган пахта, тонна	210	200	190	220	215	208	180	195	218	187

4-топшириқ
Қуйидаги жадвал маъ1умот1ари асосида балансли боғланиш усулини қў11аб, маҳсулот сотиш ҳажмига таъсир этувчи омилларни таҳлил қилинг ҳамда хулоса ёзинг.

	Кўрсаткичлар	Шарт ли белги	Ҳисобот йили		Фар- қи (+,-)	Маҳсуло т сотиш ҳажмига таъсири
			Бизнес режа бўйича	Ҳақи- қатда
	2	3	4	5	6	7
1.	Тайёр маҳсулотнинг йил бошига қолдиғи	Йб	41418,3	38416,7
2.	Ишлаб чиқарилган тайёр маҳсулот	ТМ	3418716,3	3416816,3
	лами (1 сатр+2 сатр)
3.	Сотилган маҳсулот	СМ	?	?
д.	Тайёр маҳсулотнинг йил охирíга қолдиғи	Ё	23318,2	15514,9
	жами (3 сатр+4 сатр)

1. 
   Иқтисодий таҳлил фани методининг ўзига хос жиҳати
   
   1. 
      Кўрсаткич1ар тизимидан фойдаланиш
      
   2. 
      Метофизилра
      
   3. 
      Дунёқараш
      

   4. Ҳаммаси тўғри

2. 
   Таҳлил учун керак бўлган кўрсаткичлар тури ҳамда миқдори
   

1. 
   Ўрганилаётган иқтисодий жараённинг мазмунига, ҳажми- га, даврига боғ1иқ
   
2. 
   Ўрганилаётган иқтисодий жараёнга алоқаси йўқ
   
3. 
   Ўрганилаётган иқтисодий жараённинг шаклига боғлиқ
   
4. 
   Фойдага боғлиқ
   

3. 
   Иқтисодий таҳлил методининг ўзига хос жиҳатларидан бири
   

   1. Таҳлил натижасида аввалдан мўлжа11анмаган янги кўрсат-

кичлар ҳам ҳисоблаб топилиши мумкин

2. 
   Таҳлил натижасида аввалдан мў1жа11анган янги кўрсаткич-
   

лар ҳам ҳисоблаб топилиши мумкин эмас

3. 
   Мавжуд кўрасткич1ар етарли
   
4. 
   Мавжуд формулалар етарли
   

4. 
   Одатда таҳлил билан бошланади
   
   1. 
      Таққослаш
      
   2. 
      Ўзгариш
      
   3. 
      Ривожланиш
      
   4. 
      Ҳеч нарса билан
      
5. 
   Балансли боғИаниш усулида кўрсаткичИар бир-бири билан
   

..... боғлиқликда бўлгандагини тўғри натижа беради

1. функционал

2. 
   тескари
   
3. 
   кичикдан каттага
   
4. 
   оздан кўп томон
   
1. 
   Таҳлилда ўзгариш сабаблари. кўринишида юзага чиқади
   

1. 
   сифат
   
2. 
   шакл
   
3. 
   омиллар
   
4. 
   Юзага чиқмайди
   

7. 
   Таҳлилнинг муҳим методологик жиҳатларидан бири....
   
   1. 
      Сабаб-оқибат алоқаларини ўрганиш
      
   2. 
      Сабаб-оқибат алоқаларини ўрганиш зарур эмас
      
   3. 
      Эвристикани ўрганиш
      
   4. 
      Эвристикани ўрганмас1ик
      
8. 
   Таҳлилда тизимли ёндашувнинг асосий хусусияти....
   
   1. 
      Динамизм
      
   2. 
      Статика
      
   3. 
      Догматика
      
   4. 
      Эгоизм
      
9. 
   Таҳлил инструментарийси...
   
   1. 
      Таҳлилнинг техник услублари ва усуллари
      
   2. 
      Услубият
      
   3. 
      Тамойил
      

   4. Фикрлаш

10. 
    Таҳлил фанининг методига қайси жавобдаги таъриф мос келади?
    

1. 
   Иқтисодий адабиётларда таҳлил фанининг методини корхона (фирма), ташкилот, муассаса, бирлашма ва ҳоказоламинг хўжа1ик
   

жараёнларини содир бў1иши ва ривожланишини ўрганишдаги мате- риалистик-диалектик ёндашиш усулларига айтилади деб таъриф берилган;

2. 
   Иқтисодий адабиётларда таҳлил фанининг методини корхона (фирма), ташкилот, муассаса, бирлашма ва ҳоказолар хўжа1ик жараёнларини содир бў1иши ва ривожланишини ўрганишдаги идеалистик ёндашиш усулларига айтилади деб таъриф берилган;
   
3. 
   Таҳлил фанининг методи деб, ҳодиса ва жараёнлами ўрга- нишга ижодий ёндошиш тушунилади;
   
4. 
   Таҳлил фанининг методи деб, ҳодиса ва жараёнлами ўрганишга тизимли ёндошиш тушунилади;
   

11. 
    Таққослаш усулини қўллашдаги эътиборга олинадиган талаблар қайси жавобда тўғри акс эттирилган?
    

1. 
   Таққослаб ўрганиши лозим бў1ганкўрсаткичларнинг аниқланиш усули айнан бир хил бў1иши керак; Бир хи1 баҳода ҳисоб- ланган кўрсаткичларгина таққосланиши лозим; Режа топшириқ- ларининг бажарилиши оғир1иги мос келиши лозим;
   
2. 
   Ўрганиладиган даврлар бир хил бў1иши лозим; Корхонанинг жойланиши ва иқлим шароити тенг даражада ҳисобга олиниши лозим; Кўрсаткичлари таққосланувчи корхоналарнинг ихтисослашуви, маҳсулотлар ишлаб чиқариш ҳажми ва хўжа1ик йўналиш1ари бир- бирига ўхшаш бў1иши керак;
   
3. 
   Ўрганиладиган объектлар сони ҳеч мос бўлиш1ик шарти; Техник хавфсизлик ва экологик мувозанатни сақлаш бўйича тадбирлар билан боғланиб кўрсаткичларни солиштириш; Ижтимоий ишлаб чиқариш турлари хусусийдами ёки давлат корхонасидами албатта ҳисобга олиниши лозим;
   
4. 
   Нотўғри жавоб йўқ.
   

12. 
    ^Ж3 _{« • З•П› * Зқ} п Ушбу ^{формуладан} қайси усулда фойдаланилади?
    

1. 
   Занжирли боғ1аниш усули;
   
2. 
   Мутлоқ ва нисбий фарқлар усули;
   
3. 
   Индекс усули;
   
4. 
   Балансли боғланиш усули.
   

4.