Ўзбекистон республикаси xaлқ таълими вазирлиги

дарс жараёнларига ижодкорлик ва маъсулият билан ёндошдилар.. Мавзулар юзасидан билим, кўникма, малака ва компетенцияларнинг шаклланганлик даражаси

ўқувчиларнинг бошланғич компетентлиги ва педагогик ташхисни аниқлаш бўйича ҳар бир синф (курс)лар кесимида тест саволлари;

бўйича ўқувчиларда компетенцияларни шакллантиришга йўналтирилган Давлат таълим стандартлари ва ўқув дастурлари лойиҳаларининг тажриба-синовини ўтказиш юзасидан
ўқувчиларнинг компетентлигини аниқлаш бўйича тақвим-мавзу режада белгиланган назорат ишларини ўтказиш учун материаллар;
ўқув жараёнини ташкил этиш учун дарс ишланмалари, дидактик материаллар ва бошқалар.
Тажриба-синовдан ўтказиладиган Давлат таълим стандартлари ва ўқув дастурлари, I чорак учун мажмуавий материаллар тажриба-синов мактабларига, лицей, коллежларига ўқув йили бошлангунга қадар етказилади. Кейинги чораклар учун тажриба-синов материаллари тегишли чорак бошлангунга қадар жойларга етказиб берилади.
6. Ўқитувчи томонидан ўқувчиларда шакллантирилган компетенциялар бўйича хулосавий материаллар дастлаб мактаб методбирлашмасида сўнгра педагогик кенгашда, коллеж,акдемик-лицейнинг фан кафедраларида, сўнгра Мувофиқлаштирувчи кенгаш томонидан муҳокама қилинади ҳамда ҳар чорак ва ўқув йили якуни бўйича муҳокама учун таҳлилий материаллар мақсадида
Ўзбек тили таълимининг энг муҳим вазифаси ўқувчиларнинг, нутқини ўстириш, кундалик ижтимоий мавзуларда cўз бойлигини ошириш ўз фикрини эркин ифода эта олиш, мулоқотга кириша олиш ва саводли ёзиш малакасини оширишдан иборатдир. Шундай экан, ўқувчи нутқининг ривожи кўп жиҳатдан ўқув дастурини ўзлаштирищда меъёрни таъминланишида, дарслик ва қўлланмаларнинг ўқувчиларнинг ёши ва психофизиологик хусусиятларига монадлигига боғлиқдир. .
Шу боис ўзбек тили таълимида Давлат таълим стандартлари ва ўқув дастурлари, улар асосида янги дарсликлар яратиш вазифалари қўйилди.
2013-2014 ўқув йилларида амалга оширилиётган тажриба-синов ишларини сифатли ташкил этиш мақсадида бир қатор ишлар амалга оширилди. Жумладан, компетентли ёндошувга асосланган III чорак иш режаси пухта ўрганиб чиқилди. Услуб бирлашма ўқитувчилари дарс жараёнларига ижодкорлик ва маъсулият билан ёндошдилар. Дарс жараёнлари ўқитишнинг замонавий усуллари ва воситалари, кўрсатмали ва тарқатмали материаллар, билан ташлил этилди. Мавзулар юзасидан билим, кўникма, малака ва компетенцияларнинг шаклланганлик даражаси кундалик кузатув дафтарларида қайд этиб борилди.
Қиёсий таҳлилларга кўра айрим мавзуларнинг мураккаблик даражаси аниқланди ва улар ўрнида мавзулар таклиф этилди. Жумладан, 7-синфда “Кўмакчилар”, “билан, учун, каби, орқали, сабабли, туфайли” каби кўмакчиларининг бош келишикдаги кўра, кейин бошқа кўмакчиларининг жўналиш келишиги қўшимчалари билан қўлланиши”, 6-синфда “Адабиёт музейида”, “Бутун ва каср сонларнинг ҳисоб сўзлари билан ифодаланиши”, “Тартиб ва тақсим сонларнинг ясалиши ва қўлланиши” мавзулари мураккаблиги аниқланди. 9-синф режа асосида “Мен ёқтирган асар” мавзуси ўқувчилар учун мураккаблик қилганлиги сабабли унинг ўрнида “Меҳнат бахт келтирар”, “Ўзбекистон спорти“ каби мавзуларда олинган назорат ишлари яхши самара берганлиги маълум қилинди. 5.Грамматик мавзуларда грамматик қоидалар баёни ва жадваллар билан ўрганилиши,тавсия этилди. 6.Социолингвистик компетенцияни шакллантирилишида мурожат шакллари хушмуомалаликнинг асосий меъёрларини ифодаловчи сўзлар “Сўз сеҳри”, “Муомала одоби” каби маҳсус рукнларда берилиши таклифи киритилди. 7.Мавзуларни ўқучиларнинг ёши ва психофизиологик ривожланишига мос танланиши ва ўқув материалининг мазмунига аҳамият қаратилиши юзасидан ҳақида таклиф ва мулоҳазаларлар билдирилди. 3-чорак якунида ўқувчиларнинг мавзулар юзасидан егаллаган билим, кўникма ва компетенцияларини аниқлаш учун тест синови олинди. Натижалар қуйидагича:

Тақвимий-режа асосида ўқувчилардан назорат ишлари олинган. Ўрганилган мавзулар асосида шаклланган билим, кўникма, малака ва компетентлар аниқланган. 2-чорак давомида тажриба-синов синфларда мавзуларнинг ўзлаштириш даражаси 5-синф 80%, 6-синф 82%,7-синф 84%, 8-синф 85%, 9-синф 82% ни ташкил этган.

Экспериментатор ўқитувчилар томонидан тажриба-синов синфларида ўрганилагн ҳар бир мавзулар юзасидан кундалик кузатув дафтарлари тизимли юритиб, таклиф ва мулоҳазалар бериб борилмоқда.

Тажриба-тадқиқот жараёнини сифатли ташкил этиш мақсадида масъул илмий-раҳбар вилоят таълим маркази директори О.Дўстмуродова, вилоят халқ таълими бошқармаси она тили ва адабиёти фани методисти Ҳ.Сатторова ва ХТМФМТТЭБ методисти Ҳ.Амирқуловалар билан биргаликда ўқув- семинарлар, давра сўҳбатлари ташкил этилган. Жумладан, 2014 йилнинг 25- Феврал куни “Компетентлик ёндошувга асосланган ДТСнинг амалдаги ижроси” мавзусида ўқув-семинари ташкил этилган. Семинарда русийзабон мактаб ўқитувчилари иштирок этганлар. Вилоят халқ таълими бошқармаси ва ХТМФМТТЭБ томонидан тажриба-синов синфлари учун дарс ишланмалари тўплами методик ёрдам сифатида тақдим этилган. (тўплам илова этилади).

1.Мавзуларни ўрганилишида мураккаб сўзларнинг таржимаси ва изоҳи берилиши таклиф этилди. ( Масалан, хонақоҳ, ҳужра, авлиё, салла, камзул фозил бўлмоқ ва х.к.). 2.Адабиий ва грамматик мавзуларнинг узвийлигига эътибор қаратилиши.
fani bo’yicha kompetensiyaviy yondoshuvga asoslangan DTS o’quv dasturlari va o’quv loyihalarini tajriba-sinovdan o’tkazilishi yuzasidan shakllantirilgan kompetensiyalar, ularni shakllanganlik holati, taklif va mulohazalar bildirildi. 5-6-sinflarda tadqiqotchi-o’qituvchilarH.Narimanova va D.Xalilovalar tahliliga ko’ra: 1.Mavzularni o’rganilishida 5-6- sinf uchun amaldagi yangi darsliklardan unumli foydalanilganligi, adabiy va grammatik mavzular bo’yicha shakllantilrilgan kompetensiyalar, ularni shakllanganlik holatlari, adabiy va grammatik mavzularni yoritilishida qo’llanilgan materiallar va ko’rgazmalar haqida fikrlar bildirildi. 8-9-sinflarning tadqiqotchi-o’qituvchilari Sh.Odayeva va B.Mamayevalar loyiha mavzularining muvofiqligi, o’rganilishi va ular yuzasidan kommunikativ, lingvistik, sotsiolingvistik va pragmatik kompetensiylarani shakllatirilishida mavzularga oid materiallar, slaydlar, AKTdan foydalanganliklari, “Klaster”, “B B B “, “Eng, eng, eng!”, “Boshqotirma” “Zinama-zina” ,”Aqliy hujum”,”Bilag’onlar bahsi” kabi pedagogik texnoligiyalar va ta’limiy o’yinlarni qo’llaganliklari, hamda mavzular o’quvchilarning yoshi va psixofiziologik rivojlanishiga mosligi, dolzarbligi, yuzaga kelgan qiyinchiliklar va ularni bartaraf etish yo’llari va natijalari haqida ma’lumotlar berdilar. Ushbu mavzularni o’rganilishida o’quv materiali uchun mavzularga oid matnlar mazmuni, rangli tasvirlar hamda grammatik jadvallarga e’tibor qaratilishi taklif etganliklarini, bildirdilar. Grammatik mavzularni nomlanishini tarjimasi bilan berilishi ularni o’rganilishida va o’zlashtirilishida muhim ahamiyat kasb etishi haqida taklif berilgan.
ишларини амалга оширишда дарсларни сифатли ташкил этишлишига эътибор қаратилди. Жумладан, ўқув жараёнини ташкил этиш учун дарс ишланмалари, дидактик материаллар яратилди, нутқий мавзуларни ўрганилишида матнлар, ривоятлар, ҳикоялар, қўшимча адабиётлар, АКТ, интернет хизматдаридан фойдаланилди. Грамматикада мавзулар юзасидан “Ёдда тутинг!” рукнида маълуьотлар, қлаудлар асосида грамматик жадваллар, машқ ва топшириқлар қўлланди. Шунингдек, ўқувчиларнинг фанни ўрганишда бўлган қизиқишларини орттириш ҳамда самарали натижаларга эришишда ўқитишнинг замонавий усуллари ва таълимий ўйинлардан унумли фойдаланиб келинди.
2014-2015 ўқув йилида ўтказилаётган тажриба-синов ишлари юзасидан ўқув семинар ташкил этилди. Тадбирда “Ўзбек тили фанидан компетенцияларни шакллантиришга йўналтирилган Давлат таълим стандартларитш тажриба-синовдан ўтказиш тўғрисида” I чорак якунида ўқувчиларда компетентлик даражасини аниқлаш бўйича синфлар кесимида тест синови ўтказилди. Назорат иши натижаларига кўра мавзулар самарали ўзлаштирилганлиги аниқланди.
Тадқиқотчи-ўқитувчилар томонидан тажриба-синов синфларида ўрганилаган ҳар бир мавзу юзасидан кундалик кузатув дафтарлари тизимли юритилди. Компетенцияларни шакллантиришга йўналтирилган Давлат таълим стандартлари ва ўқув дастурини тажриба-синовдан ўтказаш жараёнида мавзуларни ўрганилишида кузатилган муаммолар ва уларни бартараф этиш йўллари юзасидан қўйидаги қуйидаги таклиф ва мулоҳазалар бериб борилди: 2-синфда мавзуларни ўрганилишида юзага келган муаммоларни бартараф этилишига эришилди. Мавзуларни ўрганилишида сўзлар сонига эътиборни қаратилиши (амалдаги дарсликда сўзлар сони кам), ўқувчилар учун мутлақо янги ҳарфларни ўрганилиши ва сўз бойлигини оширишда мазмунли таклифлар қайд этилди. Мавзуларни ўрганилишида истиқболдаги дарсликда ўқувчиларнинг фанга бўлган қизиқишларини орттиришда хизмат қиладиган рангли расмлар, таълимий ўйинлар берилиши, янги сўзларни таржимаси учун “Янги сўзларни ёдла” рукни, нутқий компетенцияни шакллантиришда ўрганилган ҳарфлар асосида “Alifbodan nasihat” да қисқа шеърлар киритилиши ( дарс жараёнларида қўлланди ва самарали ўзлаштирилди) каби таклифлар ва тавсиялар киритилди.