Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида

69-Savol IJtimoiy bozor iqtisodiyoti tushunchasi L. Erxard 
JAVOB: Erxard rejasi — nemis iqtisodchisi, GFRning davlat va siyosiy arbobi Lyudvig Erxard (1897—
1977) tomonidan olgʻa surilgan ijtimoiy bozor xoʻjaligi konsepsiyasi va neoliberalizm gʻoyalariga 
asoslangan iqtisodiy islohotlar dasturi. Erxard rejasi Gʻarbiy Germaniyaning "nemis moʻʼjizasi"ga 
erishish imkonini bergan iqtisodiy islohotlar majmui boʻlib, unda 2jahrn urushida vayronaga aylangan 
mamlakatni, izdan chiqqan iqtisodiyotni qayta tiklash omillari belgilab berilgan. Bu reja 1948 yildan 
boshlab GFR kansleri K.Adenauer va L.Erxard hamkorligida mamlakat iqgisodiy siyosatining asosiy 
vazifasi sifatida qabul qilingan va amalga oshirilgan. Erxard rejasiga koʻra, 1948 yil 21 iyunda 
mamlakatda asosiy muammo boʻlgan yuqori inflyatsiyani jilovlash uchun oʻta keskin pul islohoti amalga 
oshirildi, eski reyxsmarka (RM) oʻrniga yangi doychmarka (DM) joriy qilindi. Bunda kishi boshiga 40 
DM 1/1 nisbatda, qolgan mablagʻlar esa yangi valyutaga 1/10 nisbatda almashtirildi. Shuningdek, tijorat 
banklardagi jamgʻarmalarning katta qismi muzlatib qoʻyildi (1948 yilda 30% va 1949 yilda 70%). Ayni 
paytda GFR hukumati ishlab chiqarishni qoʻllabquvvatlash maqsadida amaldagi soliq stavkalarini keskin 
pasaytirdi, Nemis yerlari banki (GFR Davlat banki) esa majburiy zaxiralar meʼyorini pasaytirdi. Mazkur 
choralar iqtisodiyotni keng miqyosda arzon kreditlar bilan taʼminlab berdi. Ikkinchi jahon urushidan 
keyin AQShning Gʻarbiy Yevropani qayta tiklashga qaratilgan Marshall rejasi doirasida GFRga ajratilgan 
2,422 mlrd. AQSH dollari miqdoridagi yordam ham Erxard rejasi ning muvaffaqiyatini taʼminladi. 
Ijtimoiy bozor xoʻjaligi modelida totalitar markazdan boshqariladigan iqtisodiyotdan keskin 
farqlanadigan usullar qoʻllanildi. Natijada qisqa muddatda GFR da iqtisodiy yuksalish jarayonlari 
boshlandi. Jumladan, 1948 yil GFRda sanoat ishlab chiqarish 50%, 1949 yilda esa 25% oʻsdi. 1953 yilga 
kelib GFR yalpi ichki mahsulot, sanoat ishlab chiqarish boʻyicha Gʻarbiy Yevropaning iqtisodiy jihatdan 
eng kuchli mamlakatiga aylandi, nemis doychmarkasi esa dunyoning qadrli valyutalari qatoridan joy oldi. 
Erxard rejasi bosqichmabosqich (1bosqich 1948— 56 yillarda, 2bosqich 1957—64 yillarda) amalga 
oshirildi. 1963—67 yillarda GFR kansleri boʻlgan L.Erxard 1965 yilda GFRda "ijtimoiy bozor 
xoʻjaligi"ni barpo etish dasturi nihoyasiga yetganligini eʼlon qildi. Erxard rejasi va uning asosiy gʻoyalari 

---

GFRda oʻz hayotiyligini koʻrsatdi va boshqalar bir qancha mamlakatlar (Shvetsiya, Finlyandiya va 
boshqalar)da keng qoʻllandi.