Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида

30. Frantsiyada klassik iqtisodiy nazariyaning paydo bo'lishi. qtisodiyotining umumiy rivojiga olib 
kelmadi. U sanoatni, moliyani taraqqiy ettirish tarafdori edi,ammo bu ish qishloq xo'jaligining ziyoniga 
o'tkazildi, feodal munosabatlar to'la saqlab turildi(eslang, Angliya burjua inqilobi XVII asrda bo'lib o'tdi, 
vaholanki Fransiyada bu inqilob XVIII asroxirida ro'y berdi), bu esa iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishga 
to'siq edi. Manufakturalar paydobo'ldi, ammo rivoj topmadi.Sex tizimi saqlangan bo'lib, rivojga to'siq 
edi. Er masalasi to'la hal etilmadi, «Senorsiz er yo'q» tamoyili saqlandi, mayda er egaligi, 
dehqonlarning turli soliq va yig'imlarga mahkum etilganligi ularni bu tizimda erni yaxshilash vaishlab 
chiqarishni rivojlantirishga rag'batlantirmas edi, vaholanki aholining 3/4 qismi dehqonlarbo'lib, ular bu 
sohada tushkunlikda edi. Shu sababli bu sohada islohotlar o'tkazish zarur bo'lgan, ammo unga shu 
davrdagi tizim halaqitberardi. Ichki bozor tor bo'lib, kapitalistik tadbirkorlikning o'sishiga yo'l 
bermasdi. 
Bu sinf asosiy
soliq to'lovchi sinf edi, dvoryanlar va dindorlar umuman soliq to'lamagan, shahar 
burjuaziyasihali nisbatan kam sonli, soliqlardan ustalik bilan bosh tortar ediYana bir muhim to'siq - bu 
urushlar edi. Fransiya olib borgan urushlar tufayli mablag'larningasosiy qismi shu urushlarga sarflanardi. 
Qirol saroyidagi bazmi jamshidlar ham davlatxazinasiga katta ziyon keltirar edi.Demak, Fransiyada XVII 
asrning 
ikkinchi 
yarmida 
feodal 
munosabatlar 
o'zining 
cho'qqisiga 
chiqqan 
edi 
(Angliya 
bilan 
solishtiring), 
vaholanki 
Angliyada 
burjua 
inqilobi 
bo'lib, 
kapitalistikmunosabatlar tez shakllana boshladi. Fransiyada yuqori tabaqa barcha erning egasiga 
aylandi,dehqonlar shaxsan ozod bo'lsalar ham, feodal majburiyatlar nihoyatda ko'p edi. 
Xo'jalikdagikapitalistik uklad nihoyatda sekin rivojlandi, ichki bozor xiyla tor edi, xalq xo'jaligida 
naturalxo'jalik asosiy bo'lib, sanoat rivoji past bo'lgan. Faqat zeb-ziynat buyumlari va 
parfyumeriyamahsulotlari tayyorlash bo'yichagina Fransiya Evropada yuqori o'rinda edi.Ana shunday 
sharoit 
Fransiyaning 
XVII 
asr 
oxiri 
- 
XVIII 
asr 
boshidagi 
sosial-iqtisodiy 
ahvoli 

---

klassik iqtisodiyotning Fransiyadagi asoschilaridan biri bo'lgan Per Buagilber (1646-1714) ningiqisodiy 
qarashlariga katta ta'sir ko'rsatdi. Per Lepezan - iqtisodchining asl familiyasi bo'lib, deBuagilber - bu oila 
er pomestesining nomi edi. Lekin tarixda Per Buagilber nomi saqlanib qold 
 31) Tuzilmaviy ma`lumotlar uchun biz asosan matnli ma`lumotlarga shuningdek tuzilmagan XML 
hujjatlarga murojaat qilamiz. Tuzilmasiz ma`lumotlarni tahlil qilish uchun matn izlash jarayoni joriy 
etiladi. Matnni izlash matnli ma`lumotlarni tahlil qilish uchun vositalarni taqdim etadi. Bundan tashqari u 
matnli ma`lumotlarni tuzilgan ma`lumotlarga aylantirish uchun ishlatilishi mumkin. Ma`lumotlarning 
tuzilgan formatlarini tekis, ierarxik, gibrid tuzilmalariga bo`lishi mumkin. Odatda tekis formatlar 
relyatsion jadvallarini vergul bilan ajratilgan qiymatlarni (CSV) yoki Excel fayllarini o`z ichiga oladi.
Ma`lumotlar integratsiya va tahlil formatlarini boshqa integratsiya va tahlil formatlariga qandat
o`tkazishilishini tasvirlaydi. A va B ikkita ma`lumot manbalarini hisobga olgan holda quyidagi 
o`zgarishlarni tassavur qilish mumkin; -A tarkibisda B mavjud A formati B formatiga teng B esa A ning 
kichik qismidir. 
-A B hosil qiladi
-Ajratish: Tekis yoki ko`p o`lchovli B ko`p o`lchovli yig`ish funksiyasi masalan SUM AVG; yig`ish 
deganda sxema ichidagi har xil abstraktsiya darajalarini aniqlash va shu darajalari bo`yicha ma`lumotlarni 
yig`ish nazarda tutilgan
- xaritalash orqali : o`lchov o`zgarishi mumkin; 2 ta sxema o`rtasidagi atributlar yozishmalar to`plamini 
taviflaydi buning asosida bitta sxemani boshqasiga solishtirish mumkin 
-Transformatsiya yo`li bilan har qanday formatdagi a va b ; kerakli maqsadli sxema ni olish uchun 
transformatsiya formatini o`zgartiradi 
32) Agar BI tizimini joriy qilishning maqsadi individual, o'ziga xos muammolarni hal qilish bo'lsa, unda 
ma'lumotlar marshrutlarini tashkil qilishni cheklash tavsiya etiladi. Bundan tashqari, alohida integratsiya 
algoritmlaridan foydalanish shart emas. 
Agar aksincha, biznesning umumiy holati to'g'risida yaxlit nuqtai nazarga ega bo'lish uchun BI joriy 
etilayotgan bo'lsa, ehtimol markazlashtirilgan ma'lumotlar omborini yaratish va shunga mos ravishda 
zarur ETL vositalarini joriy etish etarli emas. Bundan tashqari, biznes haqida chinakam adekvat 
tasavvurga ega bo'lish uchun tahlil qilinadigan ma'lumotlarning yuqori sifatini ta'minlashga alohida e'tibor 
qaratish lozim va bu ularni "tozalash" uchun kengaytirilgan vositalarni joriy etishni talab qiladi - to'liqsiz 
yoki noto'g'ri ma'lumotlarni aniqlash, ma'lumotlarning nusxalari, turli manbalardan ma'lumotlarni yagona 
manbaga etkazish format. 
Agar kompaniya operatsion ma'lumotlarni o'rganishga qaratilgan bo'lsa, unda siz ko'paytirish va kirish 
usullarini ko'rib chiqishingiz kerak 
34) Ma'lumotlarni qayta ishlashda birinchi tajriba miloddan avvalgi 4-ming yillikda, piktografik yozuv 
paydo bo'lgan paytga to'g'ri keladi. O'sha vaqtdan boshlab ma'lumotlar bilan ishlashning bir necha asosiy 
yo'nalishlari rivojlandi, eng kuchlilari, birinchi gil lavhalardan SSDgacha, miloddan avvalgi I ming 
yillikning o'rtalaridagi kutubxonalardan zamonaviy kutubxonalarga, so'ngra har xil matematik sonli 
matnlar bo'lgan va shunday bo'lib qolmoqda. Pisagoriya teoremasi va zamonaviy kompyuterlarga hisob-
kitoblarni soddalashtirish uchun jadvallar texnikasi bilan papiruslardan usullar paydo bo'ldi. Jamiyat 
rivojlanib borishi bilan jadvallarning har xil turlari to'plana boshladi, ular bilan ishlashni avtomatlashtirish 
tabulyatorlardan boshlandi va 19-20 asrlarda ma'lumotlarni yaratish va to'plashning ko'plab yangi usullari 
taklif qilindi. Katta hajmdagi ma'lumotlar bilan ishlash zarurligi uzoq vaqtdan beri tushunib yetilgan, 
ammo mablag 'yo'q edi, shuning uchun Pol Otletning "Librarium" singari utopik loyihalari yoki 60 ming 
kishining mehnatidan foydalangan holda ob-havoni bashorat qilishning ajoyib tizimi - kalkulyatorlar. 
Bugungi kunda kompyuter ma'lumotlar bilan ishlashning universal vositasiga aylandi, garchi u faqat 
hisob-kitoblarni avtomatlashtirish uchun o'ylangan bo'lsa ham. Ma'lumotlarni qayta ishlash uchun 
kompyuterdan foydalanish g'oyasi IBM da raqamli dasturlashtiriladigan kompyuterlar ixtiro qilinganidan 
o'n yil o'tgach paydo bo'lgan va undan oldin ma'lumotlarni qayta ishlash uchun Herman Xollerit ixtiro 
qilgan Unit Record shtamplash qurilmalari ishlatilgan. Ular Unit Records deb nomlangan, ya'ni bitta 

---

yozuv - har bir kartada biron bir ob'ektga tegishli barcha yozuvlar mavjud edi. Birinchi kompyuterlar Big 
Data bilan ishlashni bilmas edi - faqat disklar va lentalarda drayvlar paydo bo'lishi bilan, ular 60-
yillarning oxirigacha mavjud bo'lgan kompyuterlarni hisoblash stantsiyalari bilan raqobatlasha olishdi. 
Aytgancha, relyatsion ma'lumotlar bazalarida Unit Record merosi aniq kuzatilganSaaS (dastur vazifasini 
bajaruvchi) bu dasturiy ta'minotni ijara asosida tarqatish usuli. Ya'ni, sizga CMS sotib olish va individual 
rivojlanishni buyurtma qilishning hojati yo'q, faqat sizning vazifalaringiz uchun etkazib beruvchi 
tomonidan taqdim etilgan saytni sozlashingiz va oylik (yoki yillik) obuna to'lovini to'lashingiz kerak. 
SaaS echimlaridan foydalangan holda veb-sayt yaratish juda mumkin. 
35) Ma`lumotlarni tavsiflash va vizualizatsiya qilish BI-da asosiy ro`l o`ynaydi b\va barcha BI faoliyatida 
qo`llaniladi. Har qanday BI loyihasining boshida ular biznes va ma`lumotlarni tushunish texnikasining 
muhim qismidir va biznes jarayonini tushunishni hamda ma`lumotlarni baholashni qo`llab quvvatlaydi. 
Modellashtirish bosqichida ular ma`lumotlarni tayyorlash texnikasi sifatida kiritishni ta`minlaydi,tahlilda 
ular nafaqat tahlil qilish uchun balki natijalarni taqdim etish uchun ham foydalaniladi. Bundan tashqari, 
baholash va hisobat berish ma`lumotlarni tavsiflash va viziullashtirishga asoslanadi. Biznes jarayonlari 
uchun ma`lumotlarning tavsifi va vizualizatsiyasi; Asosiy maqsad ishlab chiqarish va tashkilot nuqtai 
nazaridan biznes jarayonining tuzilishi va ishlatilishini tavsiflashdir. Biznes jarayonlari misollari 
to`plamlari uchun ma`lumotlarning tavsifi va vizualizatsiyasi: Asosiy maqsad ma`lum bir vaqt davomida 
kuzatilgan misollarni tavsiflash va tasavvur qilishdir. Ma`lumotlarning tavsifi va hisobot uchun 
vizualizatsiya: Asosiy maqsad- natijalarni joylashtirish va qo`llash uchun yuqori darajadagi hisobatlarda 
BI faoliyatini taqdim etish. 
36) Boshqaruv oqimidan tashqari ish jarayonlarining odatda ma`lumotlar va tashkiliy ma`lumotlardan 
iborat. Bu yerda biz yana BI istiqbolli ishlab chiqarish (boshqaruv oqimiga mos keladigan) 
mijozga(ma`lumotlar oqimi va jarayondagi qarorlarga mos keladigan) va tashkilotga (jarayonning 
tashkiliy istiqboliga mos keladigan) bog`liqlikni ko`rishimiz mumkin. Turli xil metomodellar jarayon 
ma`lumotlari va tashkiliy ma`lumotlarni tavsiflash va tassavur qilish uchun turli xil usullarni taklif etadi. 
Ma`lumotlar ta`rifi: ma`lumotlar bir qator o`zgaruvchilar bilan belgilanadi va aksariyat hollarda quyidagi 
tuzilmalardan biriga ega: 
-ko`p o`lchovli jadvallar 
-oddiy ma`lumotlar tuzilmalari 
-ma`lumotlarning murakkab tuzilmalari 
Ma`lumotlarni xaritalash: namoyish qilish uchun ishlatiladigan estetik atributlarga moslashtirilgan. 
Qatlamlarning ta`rifi: Har bir grafik quyidagicha belgilanadigan bir nechta qatlamlar tomon tuzilgan:
-ko`rsatilishi kerak bo`lgan statistik o`zgarish 
Geometrk obyekti statistikani namoyish qilish uchun ishlatiladi
-geometrik obyekti uchun estetik xaritalash 
-geometrik obyekt uchun o`rin 
Koordinata tizimi; Grafik uchun ishlatiladigan koordinatalar tizimi 
Facet spetsifikatsiyasi: Barcha ma`lumotlar to`plamining pastki to`plamlarini ko`rsatish uchun kichik 
multiplikatorlarning ta`rifi. 
37) Sun’iy intellekt — informatikaning alohida sohasi bo‘lib, odatda inson ongi bilan bog‘liq 
imkoniyatlar: 
tilni 
tushunish, 
o‘rgatish, muhokama 
qilish, 
masalani 
yechish, tarjima va shu kabi 
imkoniyatlarga ega kompyuter tizimlarini 
yaratish bilan 
shug‘ullanadi.Hozirda SI turli amallarni bajarishga mo‘ljallangan algoritm hamda dasturiy tizimlardan 
iborat va u inson ongi bajarishi mumkin bo‘lgan bir qancha vazifalarning uddasidan chiqa oladi. SIning 
yorqin namunalaridan yana biri – IBM Watson superkompyuteri bo‘lib, u o‘z bazasidan kelib 
chiqib muayyan tilda berilgan savollarga javob beradi. Shuningdek, ko‘pchilikning doimiy hamrohiga 
aylanib ulgurgan mobil yordamchi Siri, fotosuratlarni qayta ishlovchi Prisma kabi dasturlarni SIning 
yutuqlaridan biri sifatida qayd etish mumkin. Hozirga kelib sun’iy intellekt keng ko‘lamda 
ommalashib kundalik turmush tarzimizning deyarli barcha jabhalarini qamrab olmoqda. Masalan, 

---

Xitoydagi Inchuan shahri aholisiga bank kartalarining keragi yo‘q. Hisob-kitoblar bilan bog‘liq 
barcha jarayonlar sun’iy intellekt tomonidan insonning yuz qiyofasini aniqlashtirish orqali amalga 
oshiriladi.
Bulut analitikasi, shuningdek, ma'lumotlar omborlari, talabga binoan ishbilarmonlik razvedkasi va hattoki 
xizmat ko'rsatadigan platforma funktsional imkoniyatlari kabi turli xil echimlarni o'z ichiga oladi. 
Va nihoyat, bulutli analitik, shuningdek, o'zlarining narxlarini sezilarli darajada oshirmasdan, 
operatsiyalarni tezkor ravishda kengaytirishga intilayotgan tashkilotlar uchun juda mos keladi, chunki 
bulutli saqlash ichki qurilmalarga qaraganda ancha arzonroq. 
38)TO`RT TURDAGI BI FOYDALANUVCHILARI 
1. PROFESSIONAL MA`LUMOTLAR TAHLILCHISI: Ma`lumotlar tahlilchisi har doim ma`lumotlarga 
kirib borishi kerak bo`lgan statistik hisoblanadi. BI tizimi ularga noyob biznes strategiyalarini ishlab 
chiqish bo`yicha yangi tushunchalarni olishga yordam beradi. 
2 AT FOYDALANUVCHILAR: Axborot texnologiyalari foydalanuvchisi BI infratuzilmasini saqlashda 
ham ustun rol o`ynaydi 
3 KOMPANIYA RAHBARI: bosh direktor yoki CXO o`z biznesidagi operatsion samaradorlikni oshirish 
orqali o`z biznesining foydasini oshirish mumkin. 
4 BIZNES FOYDALANUVCHILAR; BI ma`lumotlaridan foydalanuvchilarni tashkilotning turli 
burchaklaridan topish mumkin. 
Biznes foydalanuvchilar asosan ikki turga bo`linadi:-Tasodifiy BI foydalanuvchilar - Quvvat 
foydalanuvchisi 
39) Biz intellektuallikni bilamiz: 
-Tilni bilish 
-Xulq-atvor 
 
Muammoni hal qilish qobiliyati 
 
Ijtimoiy ko'nikmalar 
Ong: Aqlli tizim maqsadni sintez qilishga, harakat uchun qaror qabul qilishga, maqsadga erishish uchun 
harakatni ta'minlashga, harakat natijalari parametrlari qiymatlarini prognoz qilishga va ularni haqiqiy 
ma'lumotlar bilan taqqoslashga, mulohazalarni shakllantirishga, maqsadni yoki boshqaruvni sozlashga 
qodir. Buning uchun uning bilimlari va muammolarni hal qilish usullari mavjud. 
Delegatsiya: Vazifalar huquqlar va javobgarlikni o`z zimmasiga oladigan oluvchuga o`tkazish:
-Tormoz tizimi - Avtotransport vositalarining barqarorligi tizimi - Kruiz nazorati - O`g`rillikka qarshi 
tizim - To`xtatishni boshqarish - Dvigatel ning monitoringgi -NAVIGATSIYA tizimi 
Insonga yo`naltirilganlik: - Tabiiy interfeyslar(nutq video imo –ishoralar) - Oddiy foydalanuvchini 
o`qitish - Atrof muhitning kontekstini tushunish - O`z-o`zini sozlash va o`z-o`zini nazorat qilish - 
Atrof muhitga va egasiga moslashish 
Xulosalar: TRENDLAR; delegatsiya va razvedka -insonga yo`naltirilganlik - integratsiya va hamma 
joyda tarqatish 
KELAJAK TIZIMLARI ; -ratsional va mustaqil harakat qilish kerak - foydalanuvchining manfaatlarini 
ifodalash - bir-biri bilan o`zaro aloqada bo`lishi kerak 
Bu ommaviy bozorning umumiy tendensiyalari. Muammolarni foydalanuvchi nuqtai nazaridan ko`rib 
chiqish va ularni agentlar yordamida hal qilish. Sunga ko`ra agentlardan foydalanish xususiyatlari 
umuman ommaviy bozor uchun ko`rsatilgan.
40)Ma`lumotlardan to`g`ri foydalanish faqat yuqori darajadagi o`yinchilar uchun bo`lmasligi kerak. 
Biznes-razvedka vositalari har qanday o`lchamdagi kompaniyalarga ma`lumotlarni kuchli tahlil qilish 
imkoniyatlaridan foydalanish imkoniyatlarini beradi. Tushunchalarni qabul qilish va tendendiyalarni 
toppish korxonalar miqyosini kengaytirish va moslashish uchun yillar o`tishi bilan juda muhimdir. Bu 
aynan biznes razvedka tizimim tomonidan amalga oshiriladi. Ushbu dasturiy yechimlarning eng yaxwi 
tomoni shundaki ulardan foydalanish cheksizdir. Ma`lumotlaringiz va yaxshi BI tizimingiz bilan 
cheklangan: ijodkoprlik. Amazonga o`xwaw mahsulat tavsiyalarini berish uchun foydalanuvchi 

---

ma`lumotlarini to`plashingiz mumkin. Yoki kompaniyangizning eng yuqori daromad vaqtlarini 
aniqlashingiz mumkin. CRM ning ROI ni ham topishingiz mumkin. Yoki xodimlarning ishdan 
bo`shatilishini kuzatib boorish kerak . gap shundaki har xil turdagi BI vositalar bilan cheklanib 
qolmasligingiz kerak.