Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида

111.Marksizmning asosiy g'oyalari.Marksizm - jamiyat va tabiatning rivojlanishini tushuntiruvchi 
nazariya.Marksizm g'oyalariUnda jabrlangan xalqning qo'zg'oloni, butun dunyo bo'ylab 
sotsializmning qabul qilinishi va asosiy mafkurasi kommunizm bo'lgan jamiyatni yaratish kabi 
g'oyalar ilgari surilgan. XIX asrning ikkinchi yarmi - XX asrlarda marksizm eng keng tarqalgan 
edi.Iqtisodiy nazariyaMarksizm asoschisi Karl Marks va Fridrix Engels edi. Ularning nazariyasi 
klassik siyosiy iqtisodning noyob davomidir. Xususan, qiymatning paydo bo'lishi muammosida 
ushbu bog'liqlikni kuzatish mumkin, chunki marksizm qiymatni xarajatlardan va aniqrog'i 
mehnat asosida ajratadi. Ushbu nazariya K. Marksning 40 yil davomida yozgan "Kapital" asosiy 
asarida bayon etilgan 
112.Ishchi kuchining iste‘mol qilinishi mehnatdir, mehnat esa qiymat yaratadi. Pul egasi ishchi kuchini 
uning o‗z qiymati bo‗yicha sotib oladi. Ishchi kuchi tovarining qiymati ishchining va uning oilasining 
yashashi uchun zarur bo‗lgan tirikchilik vositalari qiymati bilan belgilanadi. Ishchi o‗z ishchi kuchi 
qiymatidan ortiqcha qiymat yaratish xususiyatiga ega. Faraz qilaylik, ishchi kun Bo’yi 10 soat ishlaydi. 
Holbuki, ishchi 5 soat mobaynida (Marks atamasi bo‗yicha «zarur ish vaqtida») o‗z qiymatiga teng 
qiymat yaratadi, keyingi 5 soat mobaynida («qo„shimcha ish vaqtida») esa qo‗shimcha
114 Karl Iogann Rodbertus-Yagesov (1805-1875) Germaniyada,
Shimoliy Greyfsvoldda tug‗ildi. Gettingem va Berlin universitetlarid huquqdan tahsil olib, shu 
mutaxassislik bo‗yicha ma‘lum vaqt ishladi. Burjua demokratik revolyutsiyasi yillarida parlament a‘zosi, 
keyinchalik vazir (ministr) lavozimlarida faoliyat ko‗rsatdi. K.Rodbertus Germaniya mayda burjua 
iqtisodiy ta‘limoti vakili bo‗lib, Sen-Simon va sotsialistrikardochilar g‗oyalari ta‘sirida edi. U utopik 
sotsializm va konservativ
115 
Fiziokratlar 
(lat. 
- 
tabiat
, 
xukmronlik) 
- 
bu 
XVIII 
asrdagi 
frantsuz
iqtisodchilari, 
klassik 
sig’siy 
iqtisod 
vakillaridir. 
Fiziokratlar 
maktabi 
Frantsiyada
feodalizmdan kapitalizmga o’tish davrida vujudga keldi. Bu tasodifiy hol emas edi. O’sha davrda 
Frantsiyada manufaktura ancha rivojlangan bo’lsada,ammo mamlakat hali ham agrar holatda edi. 
Aholining asosiy qismi qishloqlarda yashar, milliy boylikning 2/3 qismi shu sohada yuzaga keltirilar edi. 
Qishloq xo’jaligi ahvolini yaxshilash tadbirlari fiziokratlar tadqiqotlarining asosini tashkil etadi. Ular 
qishloq xo’jaligini iqtisodig’tning yagona unumli sohasi deb hisobladilar. Ularning fikricha, boylik faqat 
qishloq xo’jaligida yaratiladi, sanoat va savdoda esa u qayta ishlanadi va qayta taqsimlanadi, xolos. 
Shunga 
ko’ra 
fiziokratlar 
tadqiqotni 
muomala 
sohasidan
ishlab chiqarish sohasiga olib o’tdilar va bu bilan kapitalistik tizimning keyingitahlili uchun asos 
yaratdilar. 
Fransua 
Kene 
(1694-1774) 
- 
fiziokratlar 
maktabining 
asoschisidir.

---

Frantsiyadagi 
klassik 
siyosiy 
iqtisod 
maktabi 
– P.Buagilberadan so’ng XVIII asrning
o’rtasida 
fiziokratlar 
maktabining 
asoschisidir, 
bu 
maktabga 
katta 
guruh
iqtisodchilaridan 
tashkil 
topdi 
– 
A.Tyurgo, 
V.Mirabo, 
V.Dyupon 
de 
Nemur, 
G. Letron va boshqalar. 
116 Sof mahsulot to„g„risidagi ta‟limot. F.Kenening nazariy merosida uning sof mahsulot (hozir uni 
milliy daromad, deb atashadi) to„g„risidagi ta‟limoti muhim o„rin egallaydi. Uning fikriga ko’ra sof 
mahsulotning manbayi yer va unga sarflangan qishloq xo‗jaligi ishlab chiqarishida band bo‗lgan 
kishilarning mehnati hisoblanadi. Demak, boylikning (sof mahsulot) ko‗payishi qishloq xo‗jaligi ishlab 
chiqarishi bilan bog‗liq bo‗lgan «yer in‘omidir». Shu bois, davlat sanoatni emas, balki qishloq 
xo‗jaligini rag‗batlantirish to‗g‗risida g‗amxo‗rlik qilishi
117 F.Kene o’zi ishlab chiqqan unumlilik qoidasiga asoslangan holda jamiyatni uch sinfga ajratib 
ko’rsatib beradi: unumli sinf, unumsiz sinf, mulkdorlar sinfi. Unumli sinf - bu qishloq xo’jaligida ish 
bilan band bo’lgan barcha kishilar, dehqon va fermerlar ham kiradi. Ular sof mahsulot yaratadilar. 
«Unumsiz» 
sinf 
- 
bular
xunarmandlar, ishchilar, savdogarlar, xizmatkorlar, to’ralar, ya’ni 
dehqonchilikdan boshqa sohada ish bilan band bo’lgan kishilar. Ular faqat o’zlarini ta’minlaydilar, 
o’z iste’moliga qanchalik mahsulot kerak bo’lsa, shunchalik mahsulot yaratadilar. Ular jamiyat uchun 
foydali, ammo o’zining ham, jamiyatning ham boyligini ko’paytirmaydi, shu ma’noda unumsizdir. 
Mulkdorlar sinfi er egalari, unga qirol va ruhoniylar ham kiradi. Mulkdorlar sinfi sof foydani olishga 
haqli, negaki ular o’z paytida erlarni o’zlashtirgan, erning unumdorligini oshirgan. Mulkdorlar 
tomonidan olinadigan daromad - bu ularning oldin qilgan xarajatlari uchun in’om. Albatta,
jamiyatning 
sinflarga 
bunday 
bo’linishi 
noto’g’ridir. 
A.Smit 
fiziokratlarning 
bu
boradagi ko’z qarashini kinoyali ravishda shunday deydi: agar ularning mantig’iga amal kilsak, unda 
faqat ikki farzand ko’radigan har qanday nikohni unumsiz deb tan olish kerak bo’ladi.
118 Pol Samuelson ham iqtisodiy ilm-fan rivojiga muhim hissa qo'shgan va shu uchun Nobel mukofotini 
olgan jiddiy nazariy olim sifatida hamda taniqli iqtisodiy bilimlarni ommalashtiruvchi sifatida tanilgan. 
Uning taniqli "Iqtisodiyot" darsligi birinchi marta 1948 yilda nashr etilgan va shu vaqtdan boshlab o'n 
besh nashrdan o'tib, dunyo bo'ylab millionlab nusxalarini sotgan.U Indiana shtatidagi Gari shahrida Frank 
va Ella (Lipton ismli) Samuelsonda tug'ilgan. Barcha hisob-kitoblarga ko'ra, u bola vandili deb 
hisoblanishi mumkin. 1935 yilda, 20 yoshga to'lgunga qadar u Chikago universitetida bakalavr darajasini 
oldi. 1936 yilda magistraturani tugatgandan so'ng darhol Garvard universitetiga kichik o'qituvchi etib 
tayinlandi. 
119 Neoklassik sintez" turli xil raqobatlashayotgan tushunchalar, turli xil maktablar va tendentsiyalar 
vakillari o'rtasida kelishuvlarni, o'zaro maqbul xulosalarni topishga qaratilgan. "Sintez" - bu umumiy 
tendentsiyaning bir turi, Amerika iqtisodiy tafakkurining rivojlanishidagi an'ana. U, avvalambor, Amerika 
iqtisodiy tizimining holati va xususiyatlarini aks ettiradi. Ayni paytda, ijobiy va me'yoriy iqtisodiyot har 
doim milliy sharoitlarni hisobga oladi va milliy shakllarda rivojlanadi. 
120 Xarakterli xususiyat - iqtisodiy tahlilning turli usullaridan foydalanish, iqtisodiy va matematik 
usullardan keng foydalanish. Matematik modellar va hisob-kitoblar mantiqiy asoslarni aniqlashtirishga, 
funktsional munosabatlarni aniqlashga va xulosalar va bashoratlarni tasdiqlashga yordam beradi. 
121.Iqtisodiyotning klassik davri yuz yildan ziyodroq vaqt mobaynida ilgari surilgan iqtisodiy 
g’oyalarni qamrab oladi. Bu asosan, Britaniyalik yirik hissadorlar va uning faoliyat yo’nalishiga to’g’ri 
kelgan. Klassik maktabning uch yirik traktatlari: Adam Smit tomonidan yozilgan―”Odamlar boyligining 
tabiati”, David Rikardo muallifligidagi ―”Soliq vasiyosiy iqtisodiyotning asosiy qonun-qoidalari” hamda 
―”Siyosiy qonun-qoidalari (prinsiplari)” nomli asarlaridir.