Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида

129. 130. 131.Torsteyn Bunde Veblen (1857-1929) Amerika ortodoksal ta‘limotining otasi edi va ba‘zan 
ta‘sischisi, deb atalardi. Uning noortodoksal nazariyaga qarama-qarshi ilmiy va axloqiy qarashlari 
Qo‗shma Shtatlardagi ortodoksal fikrlar rivojiga katta ta‘sir ko‗rsatdi. Rasmiy sanoat bo‗linishi Veblen 
ta‘biri bilan aytgan bekorchi qatlamga ham tegishli edi. 1989-yilda Veblen o‗zining eng ommalashgan 
kitobi ―Bekorchi sinf nazariyasi‖ni nashr ettirdi. Bu yerda u quyidagilarni muhokama qilish uchun 
boshlang‗ich tabaqalashtirishni qo‗lladi: ko‗zga koringan iste‘mol, isrofgarchilik, moliyaviy musobaqa 
va moddiy madaniyat ramzi sifatidagi kiyim.Veblen ortodoksal nazariya yondashuvida optimist 
bo‗lganligini ta‘kidlaydi, iqtisodiyotni tushunishga harakat birinchi tahlil va uning qismlarini, ro‗zg‗or 
xarajatlari va firmani tushuninsh jarayoniga o‗xshatadi. Lekin qismlar yig‗indisi butundan farq qiladi; 
Veblen haqiqiy yondashish madaniyat, jamiyat va iqtisodiyotning bosqichla-ridan boshlanishi kerakligi 
haqida bahslashdi. 
132. Mehnat taqsimoti A.Smitning iqtisodiy tizimida asosiy o'rinni egallaydi. A.Smit ushbu elementning 
asosiy ahamiyatini, birinchi navbatda, mehnat taqsimoti unumdorlikni rag'batlantiruvchi sabab ekanligi 
bilan rag'batlantirdi. U mehnat taqsimoti samaradorlikni uch jihatdan oshiradi deb hisoblagan:*har bir 
alohida ishchining epchilligini oshirish; *faoliyatning bir turidan ikkinchisiga o'tishda vaqtni tejash; 
*inson mehnatini engillashtiradigan va kamaytiradigan mashinalar ixtirosi va ishlab chiqarilishini 
rag'batlantirish. Ishlab chiqarishning rivojlanishi mamlakatning barcha farovonligini belgilaydi. Mehnat 
taqsimoti nazariyasida A.Smit mashina ishlab chiqarishining rivojlanish tendentsiyasini aks ettirdi. Uning 
ta'kidlashicha, mahsulot ishlab chiqarish va iste'mol qilish hajmi ikki asosiy omil bilan belgilanadi: 
samarali mehnat bilan band bo'lgan aholi ulushi va mehnat unumdorligi darajasi. 
133. O‗rta asrda ilg‗or iqtisodiy fikrlarni ilgari surgan buyuk mutafakkirlardan biri, Aristotelning izdoshi, 
uning asarlarini tahlil qilgan «ikkinchi muallim» Abu Nasr Forobiy (870–950) hisoblanadi. Forobiy 
Platonga o‗xshab ideal tuzum to‗g‗risida fikr yuritdi. U kelajak haqida o‗ylab, baxtga erishishning zarur 

---

va birlamchi shartini tashkil etuvchi o‗zaro yordam va do‗stlik tufayli bo‗ladigan shaharni ideal shahar, 
deb hisoblagan; Abu Nasr Forobiy mulkchilik haqida fikr yuritib, mulkka egalik qilish, undan maqsadga 
muvofiq foydalanish, o‗ziga to‗q yashash to‗g‗risidagi ilg‗or fikrlarni ilgari suradi. Forobiy mavjud 
bo‗lgan barcha boyliklarni to‗g‗ri hisobga olishni nazrda tutadi. U shunday yozadi: “Avvalo yer va 
joylarning miqdori, keyin ularning egalari va tutgan o„rinlari, so„ngra nihoyatda zarur narsalar bo„lgan 
oziq-ovqatlar, ekiladigan yerlar, saroy va shaxsiy uylar miqdori hisobga olinishi zarur” 
134. Bo‗lajak mutafakkir o‗z davridagi barcha bilimlarni, arab va forsiy tillar hamda ushbu tillarda 
yozilgan adabiyotlarni puxta egallaydi. U 1069-1070-yillar orasida «Qutadg‗u bilig» (Qutga, ya‘ni baxt- 
saodatga erishtiruvchi bilim) asarini turk tilida yozib, Qoraxoniylar hukmdori Tabg‗ochxon Bug‗roxonga 
taqdim etadi. Xon Yusufga «Xos Hojib» (eshik og‗asi) degan martabani in‘om etadi. Bu falsafiy didaktik 
asarda markazlashgan davlat tuzish, uni mustahkamlash, nizo va adolatga barham berish kabi ma‘muriy-
xo‗jalik hamda ma'rifat, obodonchilik, moddiy-ma‘naviy va davlatni tadbir bilan boshqarish ishini 
o‗rganish, kasb-hunar egallash, xalq g‗amini yeyish haqidagi fikrlar ilgari suriladi. Taniqli iqtisodchi 
Adam Smitning iqtisodiy ta‘limotiga ko‗ra (XVIII asr) mamlakatni iqtisodiy tanglikdan chiqarish uchun 
3 narsa: 1. Tinchlik-osoyishtalik. 2. Me‘yordagi soliqlar. 3. Iqtisodiy erkin faoliyat yuritish imkoni talab 
etiladi