Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида

126. Sotsializm g'oyasini birinchi marta Karl Marks va Fredrik Engles o'zlarining "Kommunistik 
manifest" kitobida kiritdilar. Sotsialistik iqtisodiyot gipotetik va mavjud 
sotsialistik iqtisodiy 
tizimlarning
 iqtisodiy nazariyalari, amaliyoti va normalarini o'z ichiga oladi . Sotsialistik iqtisod turli 
xil 
iqtisodiy fikr maktablari
 bilan bog'liq edi . 
Marks iqtisodiyoti
 kapitalizm tahlili asosida sotsializmga 
asos yaratdi , 
neoklassik iqtisodiyot
 va 
evolyutsion iqtisodiyot
 sotsializmning har tomonlama modellarini 

---

taqdim etdi. 20-asr davomida ham sotsialistik 
rejali
 , ham 
bozor iqtisodiyoti
 bo'yicha takliflar va 
modellar asosan neoklassik iqtisodiyotga yoki neoklassik iqtisodiyotning marksistik yoki 
institutsional 
iqtisodiyot
 bilan sinteziga asoslangan edi . Sotsialistik iqtisodiyotning asosiy xususiyatlari 
quyidagilar: jamoaviy mulk,
iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy tenglik, iqtisodiy rejalashtirish, raqobatning yo'qligi, hukumatning ijobiy 
roli, maksimal ijtimoiy ta'minot,qobiliyat va ehtiyojlarga muvofiq ish haqi. 
127. Soliqqa tortish tamoyillari birinchi marta 
Adam Smit
 tomonidan tuzilgan . Klassik insholarida u 
ko'plab iqtisodchilarning keyingi asarlarida batafsil va har xil talqin qilingan to'rtta asosiy printsiplarni 
nomladi:. 
adolat printsipi - soliq barcha soliq to'lovchilardan doimiy ravishda olinishi kerak, ya'ni. "Har bir fuqaro 
o'z daromadiga qarab soliq to'lashga majburdir"; 
aniqlik printsipi - soliqqa tortish qat'iyan belgilanishi kerak, o'zboshimchalik bilan emas; 
soliq to'lovchiga qulaylik printsipi - soliq yig'ish joyi va vaqti bo'yicha to'lovchiga noqulaylik 
tug'dirmasligi kerak; yig'ish samaradorligi printsipi - soliq yig'ish xarajatlari soliqlarning o'zlaridan 
kam bo'lishi kerak. 
128. Kishilik jamiyatining dastlabki davrlaridan boshlab xo‗jalik yuritish to‗g‗risida u yoki bu 
ko‗rinishdagi iqtisodiy fikrlar amal qilib kelgan. Lekin o‗sha paytdagi iqtisodiy fikrlar to‗g‗risidagi 
ma‘lumotlar bizning davrimizga yetib kelmagan. Chunki ularni avlodlardan avlodlarga, asrlardan asrlarga 
olib o‗tuvchi vosita – yozuv bo‗lmagan. Sharqda ancha rivojlangan davlatlardan biri Bobil bo‗lgan. 
Unda xususiy mulkchilik va tovar-pul munosabatlari nisbatan tez rivojlana boshladi. Jamiyatdagi kishilar 
borgan sari ko‗proq tovar ayirboshlashga jalb qilingan. Ularning ba‘zilari sudxo‗rlar to‗riga ilinib, 
xonavayron bo‗ldi va qullarga aylandi. To‗la huquqli bo‗lmagan (qaram) kishilar qatlami ancha 
ko‗payib bordi. Harbiylar va soliq to‗lovchilardan ajralib qolishga olib keluvchi bunday jarayon davlatni 
zaiflashtirgan. Jamiyatdagi erkin kishilarni sudxo‗rlardan himoya qilish maqsadida (ularning mulkini 
himoya qilish, savdo, ijara va boshqa shartlarini qonuniy ravishda rasmiylashtirish) xususiy, huquqiy 
munosabatlarning davlat tomonidan tartibga solinishi zaruriyati kuchaydi.