‘zbekiston respublikasj o liy va ‘rta maxsus ta’lim V a zir lig I

Dil shikasta, bag'ri xun, ko'zida yosh shashqator,
Otasiz, baxtsiz yetimlar holiga faryoddir.
Shunday sharoitda Hamza «bir iloj qilib kambag‘al bolalami aqchasiz... 
tarbiya va o ‘quvga boshlarini band qilmoq...* choralarini izlaydi, s h e 'r va 
maqolalarida bolalami o‘qishga chaqiradi. Bu g‘oyani Hamza « 0 ‘qi» she' rida 
bayon etadi. 0 ‘sha yili u yetim va kam bag‘al bolalar uchun «Doril yetim* 
(«Etimlar maktabi») ni ochadi va o ‘zi o‘qituvchilik qiladi. H am za birinchi 
sin fo ‘quvchilari uchun «Yengil adabiyot*, 2-sinf uchun «Axloq hikoyalari» 
o'qish kitoblarini tuzadi.
Hamza 1915 yilda Marg‘ilonga borib, kambag‘al bolalari uchun maktab 
ochadi. 1918 yilda esa Farg‘onaga borib o ‘qituvchilikni davom ettiradi va u 
yerdagi yosh san’atkor—ixlosm andlam i to ‘plab, «Sayyor dram truppa» 
tashkil qiladi. 1919yilningboshlarida Ham za Qo‘qondagi boqim siz bolalar 
uyiga mudir qilib tayinlanadi. Bu yerda u uch sinfli m aktab ochib, o ‘zi 
o‘qituvchilik qiladi. 1922—1924 yillarda shoir Qoraqalpog'istonning X o‘jayli 
rayonidagi bolalar uyi mudiri va o ‘qituvchisi bo'lib ishlaydi. 1925 yilda esa u 
Farg‘onaning Awal qishlog‘iga o ‘qituvchi qilib tayinlanadi va g‘oyat og'ir 
sharoitda ishlaydi. Ayni vaqtda u xalqni yangi zamon qurilishi tom on 
chaqiruvchi badiiy ijodini davom ettiradi.
Shoir 1928—1929 yillarda Shohim ardonga borib o‘qituvchilik qiladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ham zaning tarbiyachilik faoliyatini uning shu mavzuda yozgan asarían 
yanada to ‘ldiradi. Uning o‘qish, tarbiyaviy mavzuda yaratgan «Ilm ista», 
«M aktab», «Kitob», « 0 ‘qi», «Qalam», «Hikoya», «To‘g ‘r¡ so‘z bola», 
«Hikoyat», «Toshbaqa bilan Chayon», «Bolaning yomon bo‘lmog‘iga sabab 
b o ‘lgan onaning jazosi» kabi sh e 'rla ri xarakteriidir. Bu asarlar shoiming
1914 yilgacha bo‘lgan ijodidan nam una sifatida tahsinga loyiqdir.
H am za xalqni o‘qitish, savodxon qilish uchun tinimsiz intiladi va 
kurashadi. M aktablar uchun darslik va qo‘llanmalar yozishni o ‘ziga maqsad 
qilib oigan, bolalaming chin d o ‘sti Hamza bu yo‘lda ancha ishlami amalga 
oshiradi. Ham za yozgan darsliklar uning o‘sha davrdagi dunyoqarashi, badiiy 
ijodi, bolalar adabiyotini tushunishi haqida ko‘pgina m a’lum ot beradi. Bu 
g‘oya «Yengil adabiyot»da o‘z aksini topgan.
M u allim —olim ning bu kitobidan munosib o ‘rin oigan «M aktab 
xususinda» asari alohida ajralib turadi. U bu she'rda maktabni millatning 
quyoshiga, guli va bog‘iga o ‘xshatib ta'riflaydi:
Maktab millat quyoshi,
Balki ko ‘z ila qoshi.
K o‘z¿iz, qoshsiz kishining 
Qanday xunukdir boshi.
Maktab millat saroyi, 
llmu adabning jo y i 
Dunyoda eng saodat 
Axtarganlaming joyi.
Maktab millatning guli,
Millat aning bulbuli.
Maktabsiz qolgan millat 
Boshqa chamanning quli...
«Birinchi sinf bolasining so‘zi» she'rida shoir o‘sha quyoshga, nurga, 
gulga, baxtga intilgan o ‘quvchining yozuv va chizuvni o ‘rganib olib baxtga 
erishayotganligini uning nom idan, —
Mening o (qub, yoiganim,
Oltin, kumush qazganim,
Tilak sari uchuvga 
Go *yo qanot yozganim, —
kabi misralarda bayon qiladi.
H am za xuddi shu darslikdan o ‘rin olgan «To‘g‘ri so‘zla» she' rida har 
qanday holatda ham, hatto boshingga qilich kelganda ham to‘g‘ri so‘z bo‘l,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

deb o ‘z o ‘quvchisini, yosh kitobxonni to ‘g‘ri so‘z boMishga undaydi:
To‘g ‘ri so ‘zla ey o ‘g*ul,
Til burmagil yolg ‘onga hech.
Bir masal bor: to'g'ri s o ‘zlar