Ўзбекистон ресрубликаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро муҳандислик технология институти

«Нефт-газкимё саноатида қўлланиладиган қўндирмалар» фани бўйича маъруза машғулотининг календар тематик режаси

№	Маъруза мавзулари	Аж-н с
	1- Модул. Нефт-газ кимё саноатида қўлланиладиган қўндирмалар фанига кириш
1.	«Нефт-газ кимё саноатида қўлланиладиган қўндирмалар» фанининг мазмуни ва моҳияти.	2
2.	Нефт ёқилғиси ва мойлар учун қўндирмалар	2
3.	Антидетонаторлар. Мотор ёқилғиларининг детонацион барқарорлигини оширадиган қўндирмалар	2
	2– Модул. Дизел ва реактив ёқилғилари учун қўндирмалар
4	Дизел ва реактив ёқилғиларнинг ёнишини яхшиловчи қўндирмалар	2
	3 – Модул. Антиоксидловчи қўндирмалар тўғрисида маълумот
5	Антиоксидловчи қўндирмалар	2
	4 – Модул. Металларнинг деактиваторлари
6	Антикоррозион қўндирмалар	2
7	Диспергент–стабилизатор қўндирмалар	2
8	Ёқилғиларга қурумга қарши қўндирмалар	2
	5– Модул. Депрессор қўндирмалар
9	Турғунлаштирувчи қўндирмаларни умумий тавсифи ва синфланиши	2
	6 – Модул. Авиа ёқилғиларда муз криссталларининг ҳосил бўлишига қаршилик қиладиган ва музлашга қарши қўндирмалар.
10	Авиа ёқилғиларда муз крисстал-ларининг ҳосил бўлишига қаршилик қиладиган ва музлашга қарши қўндирмалар	2
11	Ёқилғиларда статистик электрнинг тўпланишига қарши қўндирмалар	2
12	Мойларнинг қовушқоқлик хоссаларини яхшиловчи қўндирмалар	2
13	Эскиришга қарши қўндирмалар	2
14	Мойларни ювувчи қўндирмалар – двигателларнинг поршенли гуруҳларида қурум тўпланишининг олдини олиш	2
15	Мойларнинг кўпикланишига қарши қўндирмалар	2
16	Кўп функцияли қўндирмалар. Нефт маҳсулотларининг бир вақтнинг ўзида турли эксплутацион хоссаларини яхшиловчи қўндирмалар	2
17	Қўндирмалар ёрдамида ёқилғи ва сурковчи материаллар сифатини яхшилаш	2
18	Нефт маҳсулотлари учун турли қўндирмаларни олиниши	2

Маруза № 1. «Нефт-газ кимё саноатида қўлланиладиган қўндирмалар» фанининг мазмуни ва моҳияти.

Қўндирмалар деб, шундай кимёвий моддаларга айтиладики, уларнинг кам миқдорда қўшилиши нефт маҳсулотларининг эксплутацион хоссаларини анча яхшиланишига олиб келади. Шунингдек қўндирмалар ёқилғи ва мойларнинг фойдаланиши хусусуятини анча яхшилаш мақсадида минимал миқдорда кўшилади.

Нефт ёқилғиси ва мойларининг турли сифат ва хоссаларига қўйиладиган талаблар доимо ошиб боряпти.
Шуни тан олиш керакки, баъзи бир ҳолларда нефт ёқилғиси ва мойлари углеводородларининг кимёвий хоссалари двигател ва машиналарнинг қаттиқ ишлатиш шароитларига мос келмайди. Бу мос келмаслиги реактив авиация учун ноуглеводородли ёқилғи турлари ва синтетик сурков мойларини излашни келтириб чиқарди.
Нефт ёқилғиси ва мойларига қўлланиладиган кўп сонли қўндирмаларни уларнинг вазифасига қараб қуйидаги гуруҳларга бўлиш қабул қилинган:
1. Антидетонаторлар мотор ёқилғиларининг детонацион барқарор-лигини оширадиган қўндирмалар. Масалан: Тетраэтил қўрғошин (ТЭК), метил циклопентадиен–трикарбонилмарганец (МЦТМ)ларнинг антидето-наторлар сифатида уларнинг хоссалари ва аҳамияти юқорида кўриб чиқилган.
2. Дизел ва реактив ёқилғиларнинг ёнишини яхшиловчи қўндирмалар. Бу гуруҳ қўндирмаларига ёқилғи алангаланишининг кечикиш даврини камайтирувчи моддалар киради.
3. Антиоксидловчилар – ёқилғиларни сақлашда нефт мойларини ишлатишда уларнинг кимёвий барқарорлигини яхшилайдиган қўндир-малар.
4. Металларнинг деактиваторлари–сақлаш пайтида ёқилғи компонент-ларининг оксидланишига металларнинг каталитик таъсири.
5. Антикоррозион қўндирмалар, яъни нефт маҳсулотлари таркибидаги коррозияга учрайдиган моддаларни коррозиясини тўхтадади.
6. Диспергент–стабилизаторлар сақлаш пайтида ёқилғиларда чўкма-ларнинг тўпланишини олдини оладиган қўндирмалар.
7. Ёқилғиларга қурумга қарши қўндирмалар– двигателларда қурум ҳосил бўлишини камайтиради.
8. Депрессаторлар – ёқилғи ва мойларнинг паст ҳароратли хусусиятларини яхшиловчи қўндирмалар.
9. Авиа ёқилғиларда муз криссталларининг ҳосил бўлишига қаршилик қиладиган ва музлашга қарши қўндирмалар – автомобил двигателлари-нинг карбюраторларида музлашни олдини оладиган.
10. Ёқилғиларда статистик электрнинг тўпланишига қарши қўндирма-лар.
11. Мойларнинг қовушқоқлик хоссаларини яхшиловчи қўндирмалар.
12. Эскиришга қарши қўндирмалар – мойларнинг чегарани мойлашда сурковчи хоссаларини яхшилайдиган.
13. Мойларни ювувчи қўндирмалар – двигателларнинг поршенли гуруҳларида қурум тўпланишининг олдини оладиган.
14. Мойларнинг кўпикланишига қарши қўндирмалар.
15. Кўп функцияли қўндирмалар нефт маҳсулотларининг бир вақтнинг ўзида турли эксплутацион хоссаларини яхшиловчи.