4-мавзу. Макроиқтисодий ностабиллик: иқтисодий цикллар
Иқтисодий даврлар ва иқтисодий тебранишларнинг сабаблар
Мамлакатларнинг иқтисодий ривожланиш тарихини ўрганиш, улардан ҳеч бири узоқ одуддатда бир текис ривожланмаганшптя, аксинча, барча малакатлар учун дайрий ривожланиш хос эканлигини кўрсатади.
Ишлаб чиқариш, бандлшшк ва инфляция даражасининг даврий тебранишга иқтисодий давр (цикл)лар дейилади. Айрим иқтисодий даврлар бошқаларидан ўтиш\цаврининг давомийлига ва фаоллиги билан фарқ қилади. Шунга қарамасдар уларнинг барчари бир хил босқичлардан ташкил топади (4.1-чизма).
4.1-чизма. Иқтисодиётнинг даврий ривожланиши
Иқтисодий даврлар тўртта босқични ўз ичигк олади. Биринчи босқич иқтиеодий ривожланишнинг энг юқори даражасита эришилган босқич бўлиб, у «чўққи» деб юритилади. Бу иқтисодиётда иш билан тўлиқ бандлик, ишлаб чиқариш тўла қувватда ишлаётганлиги, шунингдек, маҳсулотлар баҳо даражасининг ўсиш ҳолати кузатилади.
Кейинги босқич пасайиш (рецессия) босқичидир. Бунда ишлаб чиқариш ва бандлик даражалари камаяди, аммо баҳонинг ўсиш даражаси пасаймайди. Бу босқич фаол ва узоқ давом этсагина баҳонинг ўсиш даражаси сустлашиши мумкин. Пасайишнинг қуйи нуқтасида ишлаб чиқариш ва бандлик энг қуйи даражага тушади ва турғунлик даври бошланади.
Кўтарилиш босқичида ишлаб чиқариш ва бандлик даражаси аста-секин ошиб, ишлаб чиқариш қувватларидан тўлиқ фойдаланиш ва тўлиқ бандлик даражасига эришилади.
Юқорида таъкидлаганимиздек, иқтисодий даврлар бир хил босқичларга эга бўлсада, аммо улар давомийлиги ва фаоллигига кўра ўзаро фарқ қилиб туради. Шунинг учун ҳам иқтисодчилар, бу жараёнларни иқтисодий даврлар деб эмас, балки иқтисодий тебранишлар деб аташ тўғри бўлади деб ҳисоблашади. Иқтисодий тебранишлар сабабдфини, уларга таъсир этувчи омилларни ўрганиш, иқтисодий тебранишлар амплитудасини қисқартириш барча ҳукуматлар макроиқтисодий сиёсатининг муҳим мақсадларидан биридир.
Do'stlaringiz bilan baham: |
