Ózbekstan respublikasí bilim,ilimí HÀm innovaciyalar arnawli bilimlendiriw minstrligi

mıs, xat, sırnay, jan, dástan, ustaz, qaharman, kár, diyxan, aspan, taq, jup h.t.b. Mısalı: Patsha bolǵan adam qara puxaranıń qızın ayttırsa, balası beriwi kerek edi, sonıń ushın sawdagerdi bul maqseti menen oyların qashırıw kerek (“Opa sawdager” ertegi 201-bet). Kúnlerden bir kún ótkennen keyin bala óz-ózinen oylanıp “atamnıń dáwletine qızıǵıp jata bergenshe, shikarǵa shıǵıp waqtı xoshlıq eteyin” dep qasına qırıq jigitin alıp, qusın kóterip shikarǵa shıǵadı(“Shayxı-Abbaz” ertegi, 214-bet). Sonıń tásiri menen xalıq onıń tárepine ótip, bala patsha bolıp saylanıptı. Taxtqa minip alǵannan soń bala óziniń bayaǵı iytin ózinen de joqarı qoyıptı(“Aq kewilliniń atı azbaydı, tonı tozbaydı” ertegi 301-bet). Bir hayal danıshpan adamǵa barıp: – Birewge birew jaqsılıq qılsa ne qıladı? – dep soraptı.(“Jaqsılıq qılsańda ózińe, Jamanlıq qılsańda ózińe” ertegi 221-bet) Sol jerde kárwanlar diwananıń nanın úlesipti(“Jaqsılıq qılsańda ózińe, Jamanlıq qılsańda ózińe” ertegi 221-bet). Atam biyshara mınaw qaraqshılardıń qolına túsken eken: Qırıq qara nardı aldına salıp degeni – awıldıń qırıq batırına jol baslatıp, qırıq qızıl nardı keyinine salıp degeni - qırıq jigitti keynine salıp, jelmaya menen taylaq degeni bizler ekewimizdi shaqırıp, esik aldındaǵı jup bayterekti birewin qırqıp, birewin shırpıp kel degeni eken... . (“Aqıllı arımaydı, altın shırımeydı” ertegi 304-bet) Opa kún-tún demey júrip, qalaǵa keyip, aparǵan zatların satıp boladı. (“Opa sawdager” ertegi 201-bet). Seniń palwan bolǵanıń hám barlıq dúnya-múlktiń, taji-taxtımnıń iyesi sen bolasań, - dedi (“Shayxı-Abbaz” ertegi, 214-bet). Qız hár kúni ne gáp, ne sóz bar, sırttan kelgen baytanıs adam barma dep kúnde bir qızın jiberip turadı eken(“Opa sawdager” ertegi 201-bet). Shayǵı-abbaz sol orǵa túsip, nayzaǵa shanshılıp ólse kelinlerimdi ózim alaman degen pám menen islegen eken(“Shayxı-Abbaz” ertegi, 214-bet). Aspazlar tamaqqa uw, salıp, uw salınǵan jaǵıp Sayxı- Abbazdıń aldına qoyıptı (“Shayxı-Abbaz” ertegi, 214-bet). Burınǵı ótken bir qalada bir bar eken, al ekinshi bir qalada qırıq kál bar eken (“Qırıq kál”ertegi 343-bet). Bir bay bolǵan, bay jáhán gezdi bolǵan. Bir kúnleri bay qartayǵan. Mal azaya basladı (“Shayxı-Abbaz” ertegi, 214-bet).
2. Dinge baylanıslı sózler: pir, suwpı, quday Mısalı: Sonda úlken háziret ullı pir “usı medresseniń janınan qazıńa jay sal, óziń kelgenshe jeytuǵın napaqasın tayarlap ber, sút de kete ber” dedi(“Opa sawdager” ertegi 201-bet). Suwpı bir tabaq palawdı ákelip beredi (“Opa sawdager” ertegi 201-bet). “Birewge gór qazısań, óziń túseseń” degen sonnan qalǵan eken deydi.(“Jaqsılıq qılsańda ózińe, Jamanlıq qılsańda ózińe” ertegi 222-bet). Biyik jerge “assalawmalaykum aylı qabır, men quday qonaqpan” deydi (“Násiyat satıp alǵan bala” ertegi 340-bet).
3. Turmıslıq buyımlar hám azıq-awqatlarǵa baylanıslı sózler: taxta, jay, tárezi, dárwaza, badam, bedew, tut, , másh, gilt,kese, daraq, dáliz, mum, átóshtan, as, asxana, ayna, áynek, mor, qaǵaz, , ánar, diyban kepkir, gósh, gewish, gilem shıra, perde, qurma, pıyaz, ǵoza, miyw h.t.b.. Mısalı: Opa sawdager hámmesin tayarlap, giltti ekew etip soqtırıp, birewin qızına qaldırıp,ekinshisin ullı pirge berdi. (“Opa sawdager” ertegi 201-bet) Uw jaǵılǵan nan kárwan bası menen onıń balasına tiyipti.(“Jaqsılıq qılsańda ózińe, Jamanlıq qılsańda ózińe” ertegi 221-bet). Kiyatırsaq aldımızdan úsh qazan shıqtı (“Qırıq awız ótirik aytqan tazsha bala” ertegi 353-bet). Sen dárriw úyge bar da, kempirge ayt, tez tamaq tayarlasın, kóp qonaq kiyatır de, - dep gójekti jiberip qoya beripti (“Hiyle menen ólimnen qutılǵan ǵarrı” ertegi 248-bet). Ǵarbızdı kesip atır edim, ishine pıshaǵım túsip ketti (“Qırıq awız ótirik aytqan tazsha bala” ertegi 353-bet). Sen palaw as, palaw piskennen keyin eki tabaqqa sal (“Opa sawdager” ertegi 204-bet). Sonda úlken háziret ullı pir “usı medresseniń janınan qazıńa jay sal, óziń kelgenshe jeytuǵın napaqasın tayarlap ber, sút de kete ber” dedi (“Opa sawdager” ertegi 201-bet). Ǵarrınıń qılatuǵın kári Shaxabbazdıń sháhárine eshek penen otın tasıp kún keshiredi eken (“Shayxı-Abbaz” ertegi, 214-bet). Bul waqıttı sol qız ayna aldında turǵan Opa sawdagerdi kórip: - Áy jaqsı jigit kóp turdıńız ǵoy bul qalay? – deydi (“Opa sawdager” ertegi 201-bet). Úshewimiz kiyatırsaq aldımızdan úsh jap shıqtı, ekewi kewip qalǵan birewiniń ishinde suw joq. (“Qırıq awız ótirik aytqan tazsha bala” ertegi 353-bet). Ol kál boyra, toqıydı eken (“Shayxı-Abbaz” ertegi, 214-bet). Qonaq jeri keshlikke bir toqlını sayıp qonaq ası berdi (“Násiyat satıp alǵan bala” ertegi 340-bet).
4. Sawda-satıq islerine baylanıslı sózler: baha, kárwan,pul, bazar Mısalı: Burınǵı ótken zamanda Opa degen sawdager bolıptı. (“Opa sawdager” ertegi 201-bet) Kárwan bası menen balası nandı jewden sespesten qatıptı (“Jaqsılıq qılsańda ózińe, Jamanlıq qılsańda ózińe” ertegi 221-bet). Qoyıń burın qırqılmaǵan bolsa, erteń qırqıp júnin apar, ol ózi boladı, satıp pulın apar –ol qoydıń qunı boladı, - dedi qız sál sıńqıldap kúlip qoyıp. (“Aqıllı arımaydı, altın shırımeydı” ertegi 302-bet)– Usı qoylardı bazarǵa satıp pulın ákel, satpay ózin ákel, - depti (“Aqıllı arımaydı, altın shırımeydı” ertegi 302-bet).
5. Tuwısqanlıq hám jora-joldaslıqqa baylanıslı sózler. Kempir, perzent, jora, yar h.t.b. Mısalı: Olar maǵan “háy, jora, ne qılıp júrseń?” dedi (“Qırıq awız ótirik aytqan tazsha bala” ertegi 353-bet). ). Bir kúnge ruxsat alıp kelgen ǵarrı kempirine bolǵan hádiyseni aytıp beripti (“Hiyle menen ólimnen qutılǵan ǵarrı” ertegi 248-bet). Bala ákesiniń “perzentim bar eken-aw” degedey kewlin toltırmaptı (“Aqıllı arımaydı, altın shırımeydı” ertegi 302-bet).
6. Abstrakt mánili sózler: dárt, abadan, yosh, shiyrin, úmit, azar, kómek, shalı, shadıman, ármangúná, hár,ándiyshe, baqtiyar, arzıw, hárgiz Mısalı: Burınǵı ótken zamanda Bekimbet degen bir kisi bolıptı. Ol adamnıń baqıl degen laqabı bar eken(“Bekimbet baqıl” ertegi 226-bet). (“Qırıq awız ótirik aytqan tazsha bala” ertegi 353-bet). Qızdı ayttırıwshılar kóp kelgennen keyin patsha kimde-kim qırıq awız lap aytıp berse, soǵan beremen depti (“Qırıq awız ótirik aytqan tazsha bala” ertegi 352-bet). Burınǵı ótken zamanda bir elde bir ash diyqan turadı eken (“ Jeti sayaq hám ash diyqan” ertegi 350-bet). “Haq adam qutılar, nahaq adam tutılar” degen naqıl sonnan qalǵan eken. (“ Jeti sayaq hám ash diyqan” ertegi 350-bet). Jan tatlı degen, patsha tura aydaptı.(“Ádil patsha” erteginen 223- bet). Diyqan hesh nárse menen isi bolmay esi-dárti usı balaman boladı (“ Jeti sayaq hám ash diyqan” ertegi 350-bet). Seniń palwan bolǵanıń hám barlıq dúnya-múlktiń, taji-taxtımnıń iyesi sen bolasań, - dedi (“Shayxı-Abbaz” ertegi, 214-bet). Kúnlerden bir kún ótkennen keyin bala óz-ózinen oylanıp jata bergenshe, shikarǵa shıǵıp waqtı xoshlıq eteyin dep qasına kóterip shikarǵa shıǵıptı (“Shayxı-Abbaz” ertegi, 214-bet). Bala qaltasınan 100 tillá berip taǵı ángime ayt, - deydi (“Násiyat satıp alǵan bala” ertegi 340-bet)
7. Haywan hám qus atlarına baylanıslı sózler: janıwar, nar, tana, tay, baqa, bedew, sher(arıslan),dáw, kepter, jorǵah.t.b Qırıq qara nardı aldına salıp, qırıq qızıl nardı keyinine salıp, jelmaya menen taylaqtı ortasına salıp aydap qaytı. (“Aqıllı arımaydı, altın shırımeydı” ertegi 303-bet) Burınǵı ótken zamanda din musılman amanda bódene ayaǵın annan-sannan bir basıp, jorǵalaǵan waqtında Shayabbaz degen patsha ótipti (“Shayxı-Abbaz” ertegi, 215-bet) Qayerge aparıp taslaǵanınan xabarım joq, biraq sol bala usı bayterektiń párimizdi tawıp alaǵaysa, sóytip kózlerin óz ornına salıp pár menen bir-eki ret súykese kóz ashılar edi (“Shayxı-Abbaz” ertegi, 215-bet). Sóytip ol adamǵa “Baqanıń kózi sulıw, qızdıń ózi sulıw” deydi (“Násiyat satıp alǵan bala” ertegi 340-bet).