Ӛзбекстан республикасы жоқары ҩӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги әжинияз атындағы нӛкис

Әдебиеттер 
1. ҚР Президентінің 
11.11.2013 
№689 Жарлығы бойынша «Қазақстан 
Республикасының 2020 жылға дейінгі стратегиялық даму жоспары». 
2. Сластенин, В.А. Педагогика: инновационная деятельность / В.А. Сластенин, 
Л.С. Подымова. – М.: НЧП «Издательство Магистр», 1997. – 224 с. 
3. Мороз, В.В. Развитие креативности студентов: монография / В.В. Мороз. – 
Оренбург: ОГУ, 2011. – 183 с. 
4. Biljana Stojanovaa. Development of creativity as a basic task of the modern 
educational system. University “Goce Delcev‖, Faculty of Pedagogy, Ul. Krste Misirkov, bb, 
2000 Stip, Macedonia. 
5. Мирошникова Дарья Викторовна. Развитие креативности будущего учителя в 
процессе педагогической практики. ФГБОУ ВО «Оренбургский государственный 
педагогический университет», Оренбург, Россия, 2018. 
6. Анненская Е.А., Куприна М.А.. Креативность, как важнейшая характеристика 
инновационной деятельности педагога дополнительного образования. 
7. Алейников, А.Г. О креативной педагогике / А.Г. Алейников // Вестник высшей 
школы. – 1989. – № 12. – С. 29-34. 
8. Платонов, К.К. Структура и развитие личности / К.К. Платонов. – М., 1986. – 
256 с. 

---

310 
9. Кан – Калик В.А., Никандаров Н.Д. Педагогическое творчество / В.А. Кан – 
Калик, Н.Д. Никандаров. – М.: Просвещение, 1990 – 128 с. 
BASLAWÍSH KLASS ANA TILI SABAQLARI ARQALÍ OQÍWSHÍLARDA 
LINGVISTIKALIQ KOMPETENCIYALARDÍ QÁLIPLESTIRIW WAZÍYPALARÍ 
 
B.K.Utemuratov - Qaraqalpastan Respublikası Xalıq
bilimlendiriw xızmetkerlerin qayta tayarlaw hám olardıń
qánigeligin arttırıw aymaqlıq orayı Mektepke shekemgi, baslawısh hám
 arnawlı tálim metodikaları kafedrası baslıǵı, f.i.k. docent 
Baslawısh klass oqıwshılarına ana tilin úyretiw, olardı tárbiyalaw hám hár tárepleme 
rawajlandırıw wazıypalarınan kelip shıǵıp, biliw teoriyasına tiykarlanıp, barlıq jaqın, óz-ara 
baylanıslı pánlerge tiykarlanıp, ana tilin oqıtıw metodikası óz principlerin islep shıǵadı. Bul 
principler ulıwma didaktikalıq principlerden ózgeshe bolıp, oqıtıwshı menen oqıwshı arasındaǵı 
oqıw miynetiniń baǵdarların belgilep beredi. Tildiń ózgesheligin bunday etip úyreniw 
qubılıslardıń rawajlanıwı hám óz-ara baylanısqan bólimlerden dúziliwin túsiniwge 
múmkinshilik jaratadı. Oqıwshılarda lingvistikalıq kompetenciyalardı qáliplestiriw jolları 
úyreniledi.
Mektep tájiriybesi hám arnawlı tekseriwler sаnı kórsetedi, dáslepki qaǵıydalar oqıw 
procesinde ámelge asırıwda jámiyetlik hádiyse sıpatında, til haqqında bilimler kompleksin durıs 
tańlaw, tiykarǵı til qubılısları hám túrlerin túsindiriwde oqıtıwshınıń tutqan metodikalıq jolınıń 
anıqlıǵı, oqıwshılardıń pikirlewin jedellestiriw, til teoriyasın úyretiwge tiykar bolatuǵın til 
materialların joqarı sıpatlı bolıwı sıyaqlı dáliller sheshiwshi tásir etedi.
Oqıwshılardıń kúndelikli hám kásipke tán tarawlarda xızmet etiwi ushın ana tili boyınsha 
ózlestirgen bilimlerin pikirlew prosecinde qollanıw kónlikpesi rawajlanıp baradı. Olarda 
awızeki hám jazba sawatxanlıǵın rawajlandırıwǵa qaratılǵan lingvistikalıq kompetenciyalar 
qáliplese baslaydı.
Mektepte tildiń barlıq tárepleri: oqılıwı, fonetikası, leksikası, grammatikası, sóz jasalıwın 
óz-ara baylanıslı úyreniw ana tilin úyreniwdegi tiykarǵı princip bolıp, onı ámelge asırıw 
oqıwshılardıń tildi quramalı, rawajlanıwshı, óz-ara baylanısqan ortalıqqa iye bolǵan qubılıs 
sıpatında túsiniw ushın tiykar jaratıladı.
Tildi jámiyetlik qubılıs sıpatında tanıstırıw úlken áhmiyetke iye boladı. Tildiń jámiyetlik 
jaǵdayı onıń baylanıs wazıypasın atqarıwında kórinedi. Onıń jámiyetlik turmıstaǵı áhmiyetin 
anıq túsiniwge járdem beriw hám lingvistikalıq kompetenciyalardı qáliplestiriw ushın 
tómendegi táreplerine itibar beriw kerek: 
a) oqıw barısında hár bir til birliginiń sóylewdegi ornın oqıwshılardıń ózlestiriwin 
támiyinlew kerek. Oqıwshılar tildiń qarım-qatnas quralı tiykarǵı birlikleri (fonema, morfema, 
sóz, sóz dizbekleri, gáp)niń wazıypasın túsiniw barısında úyrenedi.
b) oqıwshılardıń tildiń óz-ara baylanıs quralı ekenligin túsiniwi, ―Til hár bir adam, ulıwma 
jámiyet turmısında qanday orındı iyeleydi?‖ sorawına juwap tabıwda dóretiwshilik tásir 
kórsetedi. Oqıwshılar klastan klasqa ótiwi menen bul sorawǵa juwabı keńeyip baradı. Til 
adamlardıń birgeliktegi miynet islewinde, jańalıqlardı oylasıp túsiniwine, jańa mashinalar oylap 
tabıw zárúrligi haqqında mısallar keltirip, óz pikirlerin tastıyıqlaydı. Jası úlkeygen sayın 
oqıwshılar adamnıń adam bolıwında tildiń áhmiyetin túsine baslaydı.
d) baslawısh klass oqıwshılarınıń tilge jámiyetlik hádiyse ekenligi, qáliplestiriwde tildiń 
kelip shıǵıwı, tilde jańa sózlerdiń payda bolıwı haqqında olardıń túsiniklerine sáykes keletuǵın 
―sır‖dı sheshiw (túsindiriw) durıs baǵdar beredi. Oqıtıwshı oqıwshılarǵa tildiń bir adam 

---

311 
tárepinen arnawlı oylap tabılmaǵanlıǵın, ol alǵashqı adamlardıń miyneti menen baylanıslı 
dórelgenligi hám aste-aqırın rawajlanıp barǵanlıǵın túsindiredi.
Baslawısh klaslarda tildiń rawajlanıwı haqqındaǵı másele arnawlı úyrenilmeydi. Tildiń 
jámiyettegi rawajlanıwı menen baylanıslı rawajlanatuǵın qubılıs sıpatında ilimiy jaqtan 
áhmiyetke iye. Tildiń leksikalıq tárepi basqalarǵa qaraǵanda háreketsheń, tez rawajlanatuǵın 
bolǵanlıqtan, tildiń leksikası mısalında baslawısh klass oqıwshılarınıń dárejesinde jámiyettiń 
rawajlanıwı menen baylanıslı tildiń de rawajlanıwı túsindiriledi [1;187]. Tildiń leksikalıq 
quramda bolatuǵın ózgerisler boyınsha oqıtıwshı hám oqıwshılardıń baqlawı balalarda dúnyanı 
biliw haqqındaǵı túsiniklerin qáliplestiriwge sáykes material beredi.
Oqıwshılar sózdiń seslik tárepi menen onıń leksikalıq mánisi, sózdiń morfologiyalıq 
quramı menen leksikalıq mánisi, sózdiń grammatikalıq mánisi menen onıń belgili sóz 
shaqabına tiyisli ekenligi arasındaǵı baylanıs sıyaqlı qubılıslardı bilip alıw ushın xızmet etedi. 
Bul baylanıs tildiń fonetikalıq, leksikalıq, sóz jasalıw hám grammatikalıq tárepleriniń bir-birine 
tásir etiwin xarakterleytuǵın ulıwma baylanıslardıń jeke kórinisi bolıp esaplanadı.
Balalardı sawat ashıwǵa úyretiwde logikalıq tapsırmalardan paydalanıp, oqıwshılardıń oy-
pikiri rawajlandırıladı [2;5]. Tilde bilim beriwde oqıwshılardıń turmıslıq tájiriybesine súyeniw 
áhmiyetli. Oqıtıwshı teoriyalıq xarakterdegi ulıwmalastırıw zárúr bolǵan materiallardı toplaw 
basqıshında da, berilgen bilimlerdi ámeliyatqa engiziw ushın da balalardıń turmıslıq 
tájiriybesine, sóylewge baylanıslı ámeliyatqa súyenedi. Tilge baylanıslı bilimdi úyreniw 
nátiyjesinde oqıwshılar sóylewdiń sıpatın úyrenedi, sanalılıǵı artadı hám lingvistikalıq 
kompetenciyaları rawajlanıp baradı.
Ana tilin úyreniw barısında oqıwshılarda lingvistikalıq kompetenciyalardı qáliplestiriw 
máselelerin sheshiwde mektepte ana tilin úyretiw tiykar bolatuǵını áhmiyetli. Materialdıń 
ideyalıq baǵdarı hám ádebiy túsindiriliwi oqıwshılardıń pikirlewine, kewil keshirmelerine tásir 
etedi, qorshaǵan ortalıq haqqında bilimlerin keńeytedi, tilge hám onı dóretken xalıqqa 
qızıǵıwshılıǵın tárbiyalaydı, oqıwshılardıń ulıwmalıq pikirlewin rawajlandıradı hám olardıń 
dúnya tanıwın qáliplestiriwge tásir etedi. Keyingi jıllarda mekteptiń ana tili sabaqlıqları hám 
oqıtıwshılar ushın baspadan shıqqan qollanbalardıń materialları mazmunına qoyılǵan talaplar 
biraz joqarıladı.
Solay etip, tildi úyreniw barısında oqıwshılarda lingvistikalıq kompetenciyalardı 
qáliplestiriwde oqıtıwshınıń metodikalıq qatnası, oqıwshılar ózlestiretuǵın jámiyetlik hádiyse 
sıpatında rawajlanıp barıwshı til haqqındaǵı bilimler jıynaǵı, oqıwshılar bilip alatuǵın biliw 
usılı, tildi úyreniwge tiykar bolatuǵın materiallardıń bilim beriwdegi, ideyalıq-siyasiy hám 
kórkemlik qádirin kóteriwge tásir kórsetedi.