Ӛзбекстан республикасы жоқары ҩӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги әжинияз атындағы нӛкис

Адабиѐтлар 
1. Ўзбекистон 
Республикаси Президентининг 2019 йил 8 октябрдаги 
―Ўзбекистон Республикаси олий таълими тизимини 2030 йилгача ривожлантириш 
концепциясини тасдиқлаш тўғрисида‖ги ПФ-5847-сон Фармони. // Қонун ҳужжатлари 
маълумотлари миллий базаси, 09.10.2019 й., 06/19/5847/3887-сон. 
2. Педагогика тарихидан хрестоматия: Ўқув қўлланма. /Тузувчи-муаллиф 
О.Ҳасанбоева. - Т.: Ўқитувчи, 1992. – 208 б. 
3. Новый Узбекистан и третий Ренессанс. https://yuz.uz/ru/news/novy-uzbekistan-
i-tretiy-renessans 
4.  Особенности образования в эпоху Возрождения.
https://spravochnick.ru/pedagogika/
 

---

54 
1-СЕКЦИЯ 
 
ӚЗБЕКСТАНДА ЖАӉА ОЯНЫЎ – ҤШИНШИ РЕНЕССАНС ДӘЎИРИНДЕ 
ТӘЛИМ-ТӘРБИЯНЫӉ САПАСЫН АСЫРЫЎҒА ИННОВАЦИЯЛЫҚ 
ЖАНДАСЫЎ 
MILLIY BALALAR OYÍNÍ «QUWÍSPAQ»TÍ DENE MÁDENIYATÍ 
SABAǴÍNA ENGIZIWDIŃ ÁHMIYETI HÁM USÍLÍ 
U.Q.Seytjanova – NMPI, p.i.k., docent 
G.J.Berdibaeva – BTSTI, 2-kurs talabası 
 
Tálim-tárbiya tiykarlarına tereńirek úńilip qarasańız xalqımızdıń milliy turmıs qálpinde 
jaratılǵan, balalarǵa arnalǵan kóplegen oyın úlgilerin kóriwimizge boladı. Qaraqalpaq xalqınıń 
neshshe mıń jıllıq ruwxıy dúnyası bolǵan 100 tomnan da aslam folklor shıǵarmaları úlgileriniń 
kóp tomlıq 88-100 tomlarında [1] berilgen balalar oyın hám qosıqları úlgilerin kórip hayran 
qalasań. Bizden burın jasap ótken ata-babalarımız bala tárbiyasında ornı salmaqlı miyraslar 
qaldırǵanın kóriwimizge boladı. Bala tárbiyasınıń oǵada quramalılıǵın esapqa alǵan halda bala 
ushın oyın hám aqılıy rawajlandıratuǵın sanaq, sóylew mádeniyatı, ózin qorshaǵan ortalıqtaǵı 
dúnya menen tanıstırıw, dúnyadaǵı tirishilik dúnyasına bolǵan kóz-qarasları, oy-pikirlerin 
jámlep, olarǵa degen durıs qarım-qatnaslardı payda etetuǵın tamasha oyın úlgilerin bergen. Jáne 
de olarǵa qosımsha «oyında ozǵan, shında da ozadı» dep oyınnıń áhmiyetin, olar tek oyın emes, 
ómir ushın gúres, baspaldaq, teksheler ekenliginde uǵındıradı. Biz dene mádeniyatına 
tárbiyalaw barısında milliy sıpatqa iye, dúnyadaǵı hesh bir xalıqtıń dene mádeniyatındaǵı oyın-
shınıǵıwlarınan qalıspaytuǵın, artıq bolsa artıq milliy oyınlarımızdı umıtpawımız kerek. Olardı 
ámeliyatqa engizip, jobalı túrde 8-12 jasar jas óspirimlerdi tárbiyalawda sabaqlarǵa 
metodikaların kirgizip úyretiwimiz lazım.
«Quwıspaq» oyınınıń qalay oynalatuǵın táriypi joqarıda aytıp ótken Qaraqalpaq folklorı. 
Tom 88-100 [2] berilgen. «Quwalamashaq» - balalar arasında keń tarqalǵan oyınlardıń biri. 
Oyın qıstıń qırawlı kúnlerinen tısqarı waqıtlardıń barlıǵında oynaladı. Bul oyınnıń bir neshshe 
oynalıw úlgileri bar. Birewiniń oynawshıları gileń qız balalardan ibarat bolsa, endi birin tek 
ǵana er balalar oynaydı. Sonday-aq, qızlar menen er balalardıń aralas halda oynaytuǵın úlgileri 
de bar. Oyınnıń balalar tilinde «quwıspaq», «quwalaspaq», «quwıspashaq», «quwıspasaq» 
hám.t.b da atamalar menen aytıladı. Oyınnıń milliy-tariyxıy atı: «quwalamashaq» [3] dep 
túsinik berilgen. Biz bul balalar oyının jobalı sabaq barısına kirgizip, mınanday usılda ótkeriw 
tártibin 
tómendegishe 
túsindiremiz: 
«Quwıspaq» 
oyının 
sabaq 
barısında 
shólkemlestirgenimizde qız hám er balalar qatnasında soraw hám juwap sózlerin eki toparǵa 
bólip úyretemiz. Bul juwap sózler bir aytqannan este qalatuǵın ańsat soraw-juwaplar. Eki
topardan eki bala shıǵadı. Ilajı bolsa eki topardaǵı qız balalar hám er balalar sanı teńdey bolıp 
bóliniwi kerek. Birinshi topardaǵı bala: – Aspandaǵı ne? – dep soraydı. 
Ekinshi topardaǵı bala: – Ay! – dep juwap beredi.
Birinshi bala: – Jerdegi ne? – dep soraydı. 
Ekinshi bala: – Say! – deydi. 
Birinshi bala: – Sayda ne bar? – deydi. 
Ekinshi bala: – Suw! – deydi. 
Birinshi bala: – Al onda quw – dep, sońǵı sózdi tez aytadı da birden juwıradı. Birinshi 
balanıń sorawına juwap berip turǵan ekinshi bala da shaqqan qıymıldawǵa háreket etedi. Ol 
dárhal tutıp alalmasa, juwırmasa, dáslep juwırıp jetken adamnıń izinen ilese almay qaladı. 

---

55 
Juwırǵan balalar bir pát alsa tuttırmaydı. Oyınnıń shárti boyınsha aranı biraz ashıp ketken 
balalar, ádewir jerge shekem uzaqlasıp barıp kútip turadı. Oyındı basqarıp turǵan oyınbası – 
muǵallim yaki balalar arasınan saylanǵan ádalatlı qaray alatuǵın oqıwshı bala «tamam!» dep 
buyrıq beredi. Quwıwshı jetip alsın uslasa utqanı, uslay almasa utılǵanı. Utqan balanıń toparına 
1 ochko (ball) beriledi. Oyın usılayınsha eki topardıń balaları tawsılaman degenshe birim-birim 
shıǵıp dawam ettirile beredi. Oyın juwmaqlanǵannan keyin toparlardıń jıynaǵan balları 
nátiyjesinde utqan topar anıqlanadı. 
«Quwıspaq» – oyının oynaw arqalı balalar dene mádeniyatı sabaǵında «juwırıw»dı da 
orınlaydı. Soraw-juwap sózleri arqalı sózge sheshenlikke, tapqırlıqqa baǵdarlanadı. Toparlarǵa 
bóliniwi arqalı jámáát bolıp alǵa ilgerilewge, bir mápke gúresiwge, óz moynındaǵı 
juwapkershilikti seziwge, ózi qatarlı balalar menen birge berilgen wazıypalardı óz waqtında 
multiksiz orınlawǵa háreket etedi.
Balanıń qáliplesiwinde bul – «quwıspaq» oyınınıń ornı girewli. Óspirim balanıń sana-
sezimine de tásirli bolǵan jarıstıń eki-úsh tamanlama túrleri bolıp bala juwırıp denesi shınıqsa, 
ekinshiden belgili bir maqset jolında alǵa qaray ilgerilewdi, wazıypanı orınlawdı úyrenedi. 
Belgili bir tártip intizamǵa boysınıw, ózi qatarlı balalarday bolıp oyın tártibindegi soraw-juwap 
aytısların yadıy bilip alıwǵa háreket etedi. Soraw-juwaplardı bir-birine mánili túrde beriw arqalı 
sóz mánilerin, ózlerin qorshap turǵan ortalıqtaǵı tábiyattı: suw saqlaǵısh say haqqında, 
aspandaǵı ay nurı sáwlesiniń saw betine túsiw qubılısı, tábiyǵıy tábiyat gózzallıǵı haqqındaǵı 
maǵlıwmatlarǵa iye boladı. «Quwıspaq» – milliy balalar oyını da gezektegi balalar oyınınıń biri 
bolıp áste basqıshpa-basqısh balanıń fizikalıq jaqtan saw-salamat, aqılıy jaqtan kámil 
rawajlanıwında tásiri mol oyınlardıń biri. Bul oyındı ámeliyatqa engiziw arqalı milliy ózlikti 
ańlaw, rawajlandırıw hám jas óspirimlerdiń quramalı tárbiya jolınlaǵı eń jaqsı usıllardıń birin 
ámelge asıramız.