Ӛзбекстан республикасы жоқары ҩӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги әжинияз атындағы нӛкис

Адабиѐтлар
1. Мирзиѐев Ш.М. Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий 
жавобгарлик – ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. – 
Тошкент: Ўзбекистон, 2017– 
http://www.press-service.uz/uz/news/5451/
 
2. Ш.М.Миpзиѐeвнинг 2017 йил 7 фeвpaлдaги ―Ўзбeкиcтoн Pecпyбликacини янaдa 
pивoжлaнтиpиш бўйичa Ҳapaкaтлap cтpaтeгияcи тўғpиcидa‖ги ПФ-4947 -coнли 
Фapмoни. Lex.uz. 

---

161 
3. Кадрлар тайѐрлаш миллий дастури. //Ўзбекистон Республикаси Олий 
Мажлисининг Ахборотномаси, 2013й., 41-сон. 543-модда.
4. Олий ва ўрта махсус, касб-ҳунар таълими муассасаларининг бошқарув кадрлари 
захирасини мақсадли ўқитишни ташкил этиш чора-тадбирлари тўғрисида (Ўзбекистон 
Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг Қарори) – Ўзбекистон Республикаси қонун 
ҳужжатлари тўплами, 2015 й. ) – 48-сон ) – 608-модда. 
 
БЎЛАЖАК ЎҚИТУВЧИНИНГ АКМЕОЛОГИК КОМПЕТЕНТЛИГИНИНГ 
ТАРКИБИ, ТУЗИЛИШИ 
А.О.Даукеева – Нукус ДПИ
«Психология» кафедраси, п.ф.ф.д (PhD)
 
 
Касбий фаолият инсоннинг ҳаѐтий фаолиятида асосий ўринлардан бирини 
эгаллайди, унинг мавжудлиги барча шакллари ва усулларини қамраб олади, ижтимоий 
ва касбий ривожланиш омили ҳисобланади. Олий педагогик ўқув юртини тамомлаб, 
дипломни олгандан сўнг, бўлғуси ўқитувчи унинг касбий ривожланиши бу ерда 
тугамаслигини билиши керак. Олий ўқув юртидаги ўқув жараѐнида шахсни ўз-ўзини 
ривожлантиришга, профессионаллик чўққиларига йўналтириш керак. Ушбу мақсадга 
эришиш учун бўлажак ўқитувчини педагогик жараѐнни башорат қилишга, уни 
моделлаштиришга ва бошқаришга, шу билан бирга шахснинг янада самарали касбий ва 
шахсий ривожланишини таъминлашга йўналтирилган, психологик хусусиятларини 
билишга қодир акмеологик компетентликни такомиллаштириш мумкин. Шунингдек, 
акмеологик компетентликнинг моҳияти касбий соҳада шахсан муҳим натижаларга 
эришишга, шахсий ўсишга барқарор эҳтиѐжни ―Мен-концепциясини‖ ривожлантириш, 
касбий аҳамиятли шахсий хусусиятларини ривожлантириш ва ижодий ҳаѐтга татбиқ 
этишга қаратилган ақлий фаолиятнинг мотивацион жараѐни сифатида ифодаланиши 
мумкин. Акмеологик компетенциянинг мазмуни шахснинг касбий фаолиятга бўлган 
эҳтиѐжи, касбий интилишлари, йўналишлари, профессионал ўзини ўзи қадрлаш 
даражаси билан белгиланади. Психологик ва педагогик адабиѐтларни таҳлил қилиш 
асосида, шунингдек, ўрганиш натижаларига кўра, акмеологик компетенция шахснинг 
янги сифат ҳолати шаклланишини рефлексия, мақсадларни белгилаш, касбий 
ижодкорлик билан ифодаланадиган таркибий қисмларнинг бирлашувини англатади. 
Касбий ривожланиш ва шахсни шакллантириш унинг фаол ижодий фаолияти 
жараѐнида рўй беради. Ижодкорлик инсонга хосдир ва унинг барча фаолият турларида 
намоѐн бўлади [39; б.117]. 
Ижодкорликни ўз маҳсулоти бўйича аниқлашга уринишларни акс эттирувчи 
юқоридаги таърифларда баъзи чекловлар мавжуд. Ижодкорликнинг моҳияти ижодий 
маҳсулотларда, ғоялар, хатти-ҳаракатларда намоѐн бўлиши шубҳасиз. Шу билан бирга, 
ижодкорлик натижаларини тавсифлаш, бизни унинг моҳиятини билишга чорлайди, бу 
ҳодисанинг тўлиқ тасаввурини бермайди, бизнинг нуқтаи назаримизга кўра, унинг 
процессуал томонига йўналтирилган ижоднинг таърифлари янада самаралидир. Бизнинг 
фикримизча, ижоднинг энг чуқур таърифи В.М. Бехтеревга тегишли. У ижодкорликни 
рағбатлантирувчи муаммо доминантнинг шаклланишига олиб келадиган вазиятда янги 
бир нарсанинг яратилиши, унинг атрофида ўтмиш тажрибасининг зарурий захиралари 
тўпланган деб билади [33; б.225].
Ҳар бир ўқитувчи ташкилий кўникмаларга муҳтож, чунки у ўқув жараѐнини 
ташкил эта олиши, ҳар бир дарснинг ташкилий тузилишини аниқлаб олиши, ҳар бир 
талабагни қизиқартириши ва амалга ошириладиган усулни топиши, жамоада дўстона 

---

162 
муҳит яратиши, дарсларга ўз вақтида тайѐрланиши керак. Аммо ўқитувчига муҳим ўқув 
вазифаси юклатилган, масалан, дарсдан ташқари тадбирларни, эрталаб ва кечқурунлари 
шоуларни, танловларни, томошаларни, байрамларни ва бошқаларни ўтказиш каби. 
Айнан шу фаолиятда ўқитувчи тўлиқ ижодий салоҳиятини юзага чиқариши керак. 
Бизнинг фикримизча, бу бўлажак ўқитувчига ўзини намоѐн қилиш учун кенг 
имкониятларни очадиган ташкилий ижодкорликдир, у педагогик ижоднинг барча 
турларини ўз ичига олади: ақлий ижод ва педагогик муаммоларни ҳал қилиш. Ижодий 
потенциални юқори даражада амалга ошириш касбий муваффақиятларга ѐрдам беради, 
бу эса ўз навбатида шахсни янада такомиллаштиришга, янада мураккаб ижодий 
вазифаларни белгилаш ва ҳал қилишга ундайди. 
Рефлексия - ―инсоннинг фикрлаш принципи, уни ўз шакллари ва биноларини 
тушунишга ва англашга йўналтириш; билимнинг моҳиятини текшириш, унинг мазмуни 
ва билиш усулларини танқидий таҳлил қилиш; инсоннинг маънавий оламининг ички 
тузилишини ва ўзига хос хусусиятларини очиб берадиган ўз-ўзини билиш фаолияти [54; 
б.579]. Тизимли ҳодиса бўлиб, субъектив акс эттиришни, ички, шахслараро ва педагогик 
акс эттиришни ўзига хос тур сифатида ажратиб туради, бу ҳам объектив, ҳам шахсият ва 
шахслараро акс эттириш, шунингдек олдиндан сезишни ўз ичига олади. 
Ўқитувчини шахс сифатида касбий ва шахсий акс эттириш, унинг касбий 
ҳаракатларини қимматли маъно, интилиш ва педагогик ҳақиқатни ижодий ўрганиш ва 
ўзгартириш қобилияти билан тўлдириш учун асос яратади. Бундай ҳолда, ўқитувчининг 
педагогик фаолиятидаги рефлексли жараѐнлар ва муносабатларнинг субъектив-шахсий 
томони унинг ҳиссий, бадиий, эстетик моҳиятига мос келади. 
Мақсад - бу субъектнинг атрофдаги воқелик билан ўзаро таъсири жараѐнида 
субъектнинг онгида шаклланадиган фаолият натижаси ҳақидаги идеал ғоя
[81; б.640]. Мақсад объективдир, чунки у шароитлар туфайли юзага келади ва ҳақиқий 
объектив муҳитдан келиб чиқади. Аммо келиб чиқиши объектив бўлиб, мақсад 
субъективдир: у онг маҳсулидир, у инсон онгида туғилиб, ҳар бир шахс онгининг барча 
хусусиятларини ўзида мужассам этади.
Бўлажак ўқитувчи ўз ҳаѐти стратегиясини баркамол қуришдан ташқари, бевосита 
педагогик жараѐнни таҳлил қилиш ва лойиҳалаш усулларини пухта билиши, педагогик 
мақсадларни аниқ белгилаши ва уларни педагогик вазифалар тизимига айлантириши 
керак. Амалий мақсадларни белгилаш санъати мақсаднинг мазмунини тўлиқ 
тўлдирадиган вазифаларни аниқлаш қобилиятидан иборат. Агар бу муваффақиятли 
бўлса, мақсадга эришилади. Агар вазифалар сони етарли бўлмаса, ўқитувчи қанчалик 
бемалол ҳаракат қилмасин, мақсадга бирон даражада ҳам эришилмайди. Шундай қилиб, 
ташхис қўйиш ва мақсадларни белгилаш техникасини билмасдан, бўлажак ўқитувчи 
юқори малакали мутахассис, ўз касбининг устаси сифатида иштирок эта олмайди ва 
онгли мақсад фаолиятига туртки берадиган, инсоннинг барча ижодий кучларини 
сафарбар этадиган ва уни профессионаллик чўққисига олиб чиққанлиги сабабли, 
мақсадларни белгилаш бўлажак ўқитувчининг акмеологик компетентлигининг таркибий 
қисмидир.