Ӛзбекстан республикасы жоқары ҩӘм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги әжинияз атындағы нӛкис

Әдебиятлар
1. Муҳаммад пайғамбар алайҳиссалам қиссаси. Ҳадислар. Тошкент, «Камалак»-
1992 йил. 
2. Даўлетмуратова Э, Даўлетмуратов А. Алланияз қаҳарман – адамгершиликтиң 
жоқары шыңы. Нӛкис.: «Қарақалпақстан», 2012 жыл. 
ÓSPIRIMLIK DÁWIRINDE PSIXOPROFILAKTIKALIQ IS-ILAJLARDI 
ÁMELGE ASIRIW 
Sh.B.Saparov – NMPI, ps.i.k., docent 
M.T.Mambetnazarova – NMPI, 
“Psixologiya” kafedrası stajyor oqıtıwshısı 
Óspirim menen islesiw processinde psixolog psixoprofilaktikalıq jumıslardı ámelge 
asıradı. Psixoprofilaktika – psixolog xizmetiniń arnawlı baǵdarı bolıp, shaxs ushın salamat 
psixologiyalıq ortalıqtı jaratıw hám shaxs rawajlanıwı ushın optimal shárt-sharayatlardı 
tayarlaw esaplanadı.

---

172 
Óspirim menen psixolog isleskende, profilaktikalıq jumıslardıń tiykarǵı wazıypaları 
tómendegilerden ibarat:
Shaxs sıpatında qáliplesiw, aqlıy rawajlanıwdı támiyinlewdiń aqılǵa muwapıq shárt-
sharayatların jaratıw; 
Shaxs kamalatı hám intellektual rawajlanıw bosaǵasında júzege keliwi múmkin bolǵan 
psixologiyalıq buzılıwlardı óz waqtında aldın alıw. 
Óspirimdi belgili bir sharayatqa maslasıwına tiyisli jumıslardı alıp barıw, bunıń ushın 
sociallıq maslasıw menen baylanıslı bolǵan toparlar dúziw, nevrotikalıq jaǵdaylardı joq etiw, 
tárbiyası awır óspirimler menen islesiw hám olardıń ata-anaları, klass basshıları menen óz 
aldına islesiw. 
Psixoprofilaktika – bul psixikalıq buzılıwlardıń payda bolıwına járdem beretuǵın 
sebeplerdi úyreniw, olardı óz waqtında anıqlaw hám joq etiwge ushın mólsherlengen is-ilajlar 
sisteması. 
Psixoprofilaktika usılları tiykarınan psixikalıq buzılıwlardıń kúsheyiwiniń aldın alıwdı óz 
ishine aladı. Sonıń ushın adamnıń miynet xizmeti dawamında neyropsixikalıq jaǵdaylar 
dinamikasın úyreniw zárúr bolıp tabıladı. Alımlar bir qatar psixologiyalıq hám fiziologiyalıq 
usıllardı qollaǵan halda jumıstıń ayrım tarawlarında hár túrli qáwipli keselliklerdiń tásirin 
(intoksikaciya faktorları, tebreniw faktorları, hádden tısqarı kúshleniwdiń áhmiyeti, islep 
shıǵarıw 
processiniń 
tábiyatı 
hám 
basqalar) 
úyrenip 
atır
[3; 26]. 
Adamnıń psixikası hám onıń somatikalıq jaǵdayı ortasında jaqın baylanıslılıq bar. 
Psixikalıq jaǵdaydıń turaqlılıǵı somatikalıq jaǵdayǵa tásir etiwi múmkin. Belgili bolǵanınday, 
emocionallıq jaǵdaylar kemnen-kem somatikalıq keselliklerdi keltirip shıǵaradı. Adamnıń 
somatikalıq salamatlılıǵı insannıń psixikasına tásir etiwi, belgili bir keselliklerdiń payda 
bolıwına yamasa olardıń aldın alıwına alıp keliwi múmkin.
V.A.Gilyarovskiy jazǵanıńday, psixoprofilaktikalıq ózgeshelikke iye bolǵan jumıstı 
rejelestiriwde nerv sistemasınıń dene ushın qıyınshılıqların, ásirese, nerv sisteması ushın 
qáwipin jeńiwde rolin qollaw kerek.
Psixoprofilaktika (birlemshi) degende adamǵa psixikalıq tásirdi, onıń psixikasınıń 
ózgesheliklerin, psixogen hám psixosomatikalıq buzılıwlardıń aldın alıw imkanıyatların 
úyreniwge qaratılǵan is-ilajlar sisteması túsiniledi.
Psixoprofilaktika menen baylanıslı bárshe háreketler psixikanıń zıyanlı tásirlerine 
shıdamlılıǵın asırıwǵa qaratılǵan.
Psixoprofilaktika túrleri: 
Birlemshi profilaktika bul birneshe bólimlerdi óz ishine aladı: waqtınsha profilaktika-onıń 
maqseti keleshek áwladlar salamatlılıǵın saqlaw; genetikalıq profilaktika – keleshek áwladlardı 
jaqsılawǵa qaratılǵan múmkin bolǵan násillik keselliklerdi úyreniw hám prognozlaw; 
embrional profilaktika – hayallar salamatlılıǵın jaqsılawǵa, neke gigienasına qaratıladı. 
Ekilemshi profilaktika. Bizde álleqashan baslanǵan psixikalıq yamasa basqa keselliklerdiń 
ómirge qáwipli hám unamsız tásirin aldın alıwǵa qaratılǵan is-ilajlar sisteması túsiniledi. 
Ekilemshi profilaktika óz ishine erte diagnoz qoyıw, nawqastıń ómirine qáwip salatuǵın 
jaǵdaylardı prognoz qılıw hám aldın alıw, tiyisli usıllardan paydalanıw kiredi. Tolıq remissiya, 
uzaq múddetli terapiya qaytalanıw itimalın joq etedi. 
Úshlemshi profilaktika – bul sozılmalı keselliklerde nagiranlıqtıń baslanıwın aldın alıwǵa 
qaratılǵan is-ilajlar sisteması. Bul jumısta dáriler hám basqa qurallardan durıs paydalanıw, 
terapiyalıq hám pedagogikalıq dúzetiw usıllarınan paydalanıw úlken áhmiyetke iye [1; 12]. 
Óspirimlerde psixologiyalıq profilaktika dástúrlerin islep shıǵıwı boyınsh shet el 
izertlewler teoriyası sıpatında tiykarınan eki jónelis kárip shıǵıladı.

---

173 
Ósmir depressiyasınıń psixologiyalıq profilaktikası rawajlanıwına tásir kórsetetuǵın