%збекстан республикасы жо№ары

O`tesh Alshinbay uli.
4. O`tesh shayirdin` o`miri ha`m do`retiwshiligi. Shayir do`retiwshiliginin` izertleniwi.
5. O`tesh shig`armalarinin` ideyaliq-tematikaliq ha`m formaliq, ko`rkemlik o`zgeshelikleri.
6. Shayir shig`armalarinda balalar turmisinin` sa`wleleniwi.
A`debiyatlar:
1. Qaraqalpaq a`debiyati tariyxi, N., 1983-jil.
2. A.Pirnazarov «O`tesh Omar ha`m fol`klor».
4-soraw. O`tesh Alshinbay uli 1828-jili A`miwda`r`yanin` tarmaqlarinin` biri Ko`ko`zektin` A`miwda`r`yanin` quyar jerindegi awilda tuwilip, 1902-jili 74 jasinda qaytis bolg`an. O`tesh Jiyen jirawdin` aqlig`i bolip, bul haqqinda shayirdin`:
Atim O`tesh, babam ati Jiyendi,
Xaliqqa so`zi u`lgi bolg`an emes pe?
degen qosiq qatarlarinan an`laymiz. Jiyennin` Jamg`irshi degen balasinan Alshinbay, onnan O`tesh tuwilg`an. Ol qaraqalpaqtin` mu`yten ruwinan bolip, Aral jag`asindag`i Aqbo`get, Ko`ko`zek, Ayirsha, Terbenbes degen jerlerde jaylap, baliqshiliq penen ku`n ko`rgen. Ol Berdaq shayir menen zamanlas bolg`an. Ku`nxojani qartayg`an halinda ko`rgen, ol mina qosig`inda:
Ku`nxojani burin ko`rdim, doslarim,
Sonda menin` sorapedi, jaslarim,
O`ldi dedi qatti menin` baslarim,
A`rman menen Ku`nxoja o`tti du`n`yadan.
dep mag`liwmat beredi. Shayir o`mirinde ushirasqan joqshiliq, azap penen xorliq ten`sizliklerge a`dil pikir ju`rgizdi. Ol o`zinin` «Ko`rdim» qosig`inda:
Sekkizden keldim toqqizg`a,
Yu`rdim yoship kelsem jazg`a,
Megzedim zaya juldizg`a,
Du`n`yanin` zaxmetin ko`rdim.
Shayir qissaxanliq o`neri menen de shug`illang`an. Bul jo`ninde o`zinin` «Bolar», «Ko`ko`zek» qosiqlarinda aytip o`tedi. Ol o`z da`wirinin` ataqli shayiri Berdaq penen aytisqa tu`sken ha`m Berdaqtin` shayirliq lapizin joqari bahalaydi:
Xaliq ishinen alg`an ataq,
Bul so`zlerim emes, shataq,
Aytisti menin` menen Berdaq,
Biraqta jen`dim demeymen...
O`tesh o`zi jasag`an zamannin` turmis haqiyqatlig`in teren` su`wretlep bere alg`an. Onin` shig`armalarin bir neshe tu`rlerge bo`lip u`yreniwge boladi.
1. O`tesh shig`armalarinda o`zi jasag`an zamang`a ko`z-qaras.
2. O`teshtin` satiraliq qosiqlari.
3. O`tesh shig`armalarinda hayal-qizlar tematikasi.
4. O`teshtin` poemalari.
5. Shayir shig`armalarinin` ko`rkemlik o`zgeshelikleri.
O`tesh shig`armalarin izertlew jumislari 1930-jillari qolg`a alindi. 1937-jili a`debiyatshilar S.Ma`wlenov penen Sh.Xojaniyazovlar Moynaq, Taxtako`pir, Qarao`zekte bolip, shayirdin` ko`p qosiqlarin jazip aldi. Olardin` ayirimlari Ma`teke iyshannin` meshitinen tabilg`an arab alfaviti tiykarinda jazilg`an qoljazbalardan ko`shirilgen. Usi jiynalg`an materiallardan shayirdin` «Shermende», «Gu`lziyba», «Ko`rdim», «Berdaq baqsig`a juwap» qosiqlari I-ret 1940-jili «Qaraqalpaq xaliq tvorchestvosi» degen toplamda basilip shiqti. Shayirdin` en` da`slepki qosiqlar toplami 1948-jili jariq ko`rdi. Toplamg`a «O`tesh shayir» degen so`z basi berilip, shayirdin` qaraqalpaq a`debiyatinda tutqan orni, qosiqlarinin` ideyaliq bag`dari haqqinda qisqasha tallaw jasalg`an.
1948-jil 5-oktyabr`degi «Qizil Qaraqalpaqstan» gazetasindag`i Q.Berdimuratovtin` «Alshinbay uli O`tesh» shig`armasi shayir shig`armalarin izertlewdegi da`slepki adim bolip esaplanadi. Degen menen O`tesh shig`armalari haqqinda belgili juwmaqqa kelgen ilimpaz N.Da`wqaraev boldi. Ol shayir shig`armalarinin` toliq jiynag`in baspag`a tayarlaw ha`m oni ilimiy da`liyllew ma`selelerin ortag`a qoydi. 1962-jili f.i.k. A.Karimov ta`repinen baspag`a tayarlang`an O`teshtin` tan`lamali shig`armalari basli orin iyeledi. Bul kitapta A.Karimovtin` «O`teshtin` o`miri ha`m tvorchestvosi haqqinda mag`liwmatlar» degen ko`lemli maqalasi ja`riyalanip, onda shayir do`retiwshiligi ha`r ta`repleme izertlengen. Ilimpaz A.Pirnazarovtin` «O`tesh, Omar ha`m fol`klor» ilimiy miyneti shayir shig`armalari jo`nindegi iri ko`lemli miynetlerden esaplanadi.