%збекстан республикасы жо№ары

2-soraw. Berdaq shig`armalarinin` formasinda a`debiyatimizdag`i ta`riyplew usili jetekshi orindi iyeleydi. Onin` shig`armalarinin` ta`riyplew usilinda jazilg`anlig`in o`zi jasag`an da`wirdin` turmisin adamlardin` sanasina jetkeriw ushin ayanbay islegenligin, onin` shig`armalarinda ta`riyp baslawshi usil ekenin ko`riwge boladi:
Teren` aqil kerek, so`zdi dizbege,
Tiniq qiyal kerek, ba`rin sezbege.
Berdaq shig`armalarinda ko`binese o`zi jasag`an da`wirdegi turmis haqiyqatlig`i, onin` shig`armalarinin` mazmunin belgileydi. Olarda o`zinin` o`mirine baylanisli ayirim biografiyaliq momentler su`wretlenedi. Onin` «O`mirim» qosig`i derlik biografiyaliq xarakterde jazilg`an.
Berdaq shig`armalarinda ha`r qiyli filosofiyaliq, didaktikaliq, pedagogikaliq mazmunlardin` bar ekenin ko`remiz. Ja`ne de qosiqlarinda irg`aq turaqli bolip keledi. Onin` qosiqlarinin` mazmuninda gu`l, bu`lbil, sharap, ashiq, qa`lender usag`an traditsiyaliq obrazlardan o`zgeshe o`z da`wirindegi jarli miynetkesh obrazin do`retti.
Berdaq shig`armalarinin` tiykarg`i ideyaliq-tematikaliq mazmuni ten`sizlikke qurilg`an zamang`a naraziliq ha`m a`dil baxitli zamandi a`rman etiw bolip tabiladi. Ol miynetkeshlerdin` eziliwi, hayal-qizlardin` ten`sizligi, molla-iyshanlardin` ashko`zligi menen jalataylig`i tuwrali jazdi. «Kelin» shig`armasinda shayir hayal-qizlardin` qara basinin` erkinligi joq ekenligi haqqinda aytadi. Shayir shig`armalarinda xaliqtin` ma`pin qorg`aw, birlik, namis, dosliq, adamgershilik ha`m t.b. ideyaliq negiz boladi. Onin` shig`armalarindag`i en` birinshi ko`rinetug`in belgi - klassliq qarama-qarsiliqtin` su`wretleniwi.
Berdaq do`retiwshiliginde qaharmannin` aldina qoyilatug`in talaplar xaliq penen birge boliw, xaliq ushin xizmet etiw. Onin` «Xaliq ushin» qosig`inda xaliq ushin xizmet etken adamnin` aqil-oy jag`inan jetkilikli bilimge iye bolatug`inlig`in tu`sindiredi. Bunda qaharman obrazinin` psixologiyasindag`i normalardin` printsiplerin ko`rsetedi. Misali:
Oyli jigit jaqsi bilimpaz keler,
Jaqsi ermes pasiqlardin` so`zine,
Jaman adam bilmes so`zinin` parqin.
Berdaq qaharman obrazindag`i tiykarg`i belgilerdi o`zinin` «Xaliq ushin» shig`armasinda ko`rsetken bolsa, al «Jaqsiraq» qosig`inda qaharman ha`reketinin` tiykarg`i bag`darin, kimlerge qarsi gu`resiw kerek ekenligin tu`sindiredi. Shayirdin` «Izler edim» qosig`inda belgili bir maqsetti aniq misallar menen ko`rsetedi. Misali:
Aqqan bilim - bulaq sag`am,
Tabilg`ansha izler edim.
Men sorlig`a zaman kerek,
Men da`wrandi izler edim.
Berdaq o`zine shekemgi qaraqalpaq a`debiyatinin`, fol`klorinin` ta`jiriybelerin, onin` jetiskenliklerin qunt penen u`yrengen shayir. Ja`miyetlik turmisti su`wretlewde shayirdin` tutqan jolin aniqlap beretug`in «Bolg`an emes» qosig`i bunin` da`liyli:
Bul du`n`ya qayg`u-g`apletti,
Adamlardi a`were etti,
Neshshelerdin` basina jetti,
Hesh bir a`dil bolg`an emes.
Berdaqtin` a`debiy do`retiwshilikke ko`z-qarasi onin` shig`armalarinda xaliq ushin a`hmiyetke iye bolg`an ma`selelerdin` qoyiliwi arqali aniq ko`rinedi. Onin` barliq shig`armalarinda derlik xaliq turmisinin` rawajlaniwindag`i basli ma`seleler so`z etiledi. Oni xaliqtin` ma`pi menen tig`iz baylanisli ra`wishte alip qaraydi. A`debiyatshi I.Sag`iytov «Berdaq tvorchestvosi» kitabinda Berdaqtin` shig`armalarina baha bere otirip: «Berdaq shig`armalarinin` ku`shi - onin` shin xaliqshillig`inda, xaliq tilegine sa`ykesliginde, onin` o`z xalqin, o`z elin su`ygen jalinli patriotizminde, demokratiyaliq ha`m gumanistlik ideyalarinda» dep ko`rsetti.