%збекстан республикасы жо№ары

3-soraw. S.Ma`jitov 1929-jillardin` aqiri 1930-jillardin` baslarinda balalarg`a arnap bir qansha ertek, gu`rrin`lerden ibarat ko`p g`ana prozaliq shig`armalar menen ko`zge tu`sti. onin` qa`leminen XX a`sirdin` 20-jillarinin` baslarinda balalardi oqiwg`a bilim aliwg`a shaqiratug`in jalinli poeziya do`redi. A`sirese onin` G`Oqiwg`a kelG` qosig`inda a`sirler boyi artta qalg`an qaraqalpaq miynetkeshlerinin` balalarina qaratpa
G`Bilimnin` jolin tosayiq,
Biz de bilgen el usayiq,
Birge tuwg`anday bas qosayiqG` dep aytadi. Bul ha`zirde balalrdi dosliq ruwxinda ta`rbiyalawda ju`da` a`hmiyetli. Shayir balalar ushin ha`r bir istin` jo`nin biliw, alis-juwiqti bayqap ko`riw, biykarg`a ju`rmew, ash-jalan`ashliqtan qutiliw ha`m basqalardin` ha`mmesi G`OqiwdandurG` degen juwmaqqa kelip jaslar ushin oqiwdin` za`ru`r ekenin aytadi. Balalarg`a arnalg`an shig`armalarinin` ko`pshiliginde jaslardi oqiwg`a shaqiradi.
G`Jaslarg`aG` degen qosig`inda jaslardi el qorg`awg`a ilim, iyelewi, paraxatshiliqti bekkem ornatiwg`a shaqiradi. Shayir 20-jillardag`i jag`daylardi teren` tu`sindiriw ushin ga` oqimay qalg`an adamlar tilinen G`Paydasin biliwG` ga` G`Ag`asinan inisine xatG` jazdiriw arqali jaslardi oqip bilimaliwg`a shaqiradi.
S.Ma`jitov rus ha`m basqa da tuwisqan xaliqlar poeziyasindag`i en` jaqsi u`lgilerdi qaraqalpaq tiline awdarg`an. S.Ma`jitov 1920-30 jillardag`i qaraqalpaq balalar a`debiyatinda da u`les qosqan jaziwshilardin` biri. Ol xaliq qosqan miyraslarin, erteklerdi, an`izlardi jiynag`an ha`m o`zinde gu`rrin`ler do`retip, olardi ha`r qiyli oqiwliq a`debiyatlarda bastirip shig`arg`an. S.Ma`jitov balalar ushin bir qansha gu`rrin`ler jazdi ha`m olardin` birazin o`zinin` avtorlig`inda G`A`lipbeG` G`Qaraqalpaq a`debiyatinin` jiynintig`iG` kitaplarinda bastirip shig`ardi.
S.Ma`jitovtin` balalarg`a arnalg`an prozaliq shig`armalarinda qaraqalpaq fol`klorliq shig`armalarinin` ta`sirleri ku`shli bolip keledi.
Onin` bir qatar gu`rrin`lerinde jaslar-sawat ashiw ha`m oqip jatlig`iwi ushin balalardi ko`birek ta`sirlendiretug`in ta`biyat ko`rinislerine, haywanatlar turmisina, olardin` qiliqlarina h.t.b qiziqtirip, ha`r bir gu`rrin`inde belgili ug`imdi bildiriwge ha`reket etedi. Bul gu`rrin`ler ju`da` kishkenen bolip, sol da`wirdin` ha`m ondag`i kishkene balalardin` jas o`zgeshelikleri menen tu`sinik da`rejelerine sa`ykes keledi. Bul gu`rrin`ler balalardi oqiwg`a sawat ashiwg`a jatliqtiriw maqseti ushin jazilg`an. G`Bo`rikG` gu`rrin`inde Ka`rimberdi degen bala ag`asinin` u`lken qurashin kiyip aladi. Buni ko`rgen G`a`y , bo`rik Ka`rimberdini qayda alip baratirsan`G` dep ku`ledi. G`Ata menen balaG` gu`rrin`inde atamnin` o`zinin` balasina berer na`siyatinin` duris bolip shig`atug`inin bildirmekshi boladi. Ata menen balanin` arasinda bolatug`in uliwma ja`miyetlik ma`pti ten`dey oylawdin` kerek ekeni aytilmaqshi boladi.
Bul kitaptag`i G`Ta`kabbarshiliqG` gu`rrin`inde de jaziwshi timsal tu`rinde, maqtanshaq jen`gen qoraz maqtanip o`zin-o`zi na`han ko`rsetip biyikke shig`ip maratpatlanip otirg`anda oni qarshig`a qag`ip alip ketedi. Jaziwshi bul gu`rrin` arqali G`menmenge zawal, ju`yrikke tomarG` degen juwmaq jasaydi. Sonday-aq S.Ma`jitovtin` G`Ata wa`siyatiG`, G`Tu`singen balaG`, G`Dosliq tabisiwG`, G`Xaliq sinag`an balalarG`, G`Ku`lmegeysiz g`arrig`aG` degen gu`rrin`leri de bar.
S.Ma`jitov jer ju`zilik a`debiyattag`i prozaliq shig`armalardan balalarg`a arnalg`anlarin qaraqalpaq tiline awdarg`an. bul da`slepki awdarmalardin` qatarina L.Tolstoydin` «Eki sawdager», «Eki joldas», «Bo`ri menen tirna», «Qarshig`a menen qoraz», «Oqig`an bala», «Arislan bo`ri ha`m tu`lki» gu`rrin`leri jatadi. Balalar a`debiyatinda dramaliq janrdin` kelshekte rawajlaniwi ushin S.Ma`jitov birinshiret qiziqti ha`m bul tarawda belgili izler qaldiradi. Onin` «Ernazar alako`z», «Bag`dagul», «Sabaq», «Jigit boldiq», «Son`g`i selten`» degen p`essalari bar.
Solay etip S.Ma`jitov 20-30-jillardag`i a`debiyatimizdin` da`rejesine Watanimizdi su`yiwdi, xaliqti ha`r ta`repleme sawatlandiriwdi balalardin` oqip bilimine iye bolg`an talantli shayir, prozaik, dramaturg.
1920-30-jillardag`i g`arag`alpag` balalr a`debiyatinda en` da`slepki poeziyaliq, prozaliq shig`armalar jan`a mazmunda XX a`sirdin` 20-jillarinin` ortalarinan baslap do`redi. 30-jillarg`a qaray poeziya janri, dramalar, awdarma a`debiyatlar a`dewir da`rejede rawajlandi. Bul da`wirde do`regen shig`armalarda balalardin` oy-sezimlerin o`zlerinin` tili arqali ko`rkem tu`rde beriw, olardin` ishki du`n`yasin joqari keleshekke ko`teretug`in go`zzaliq sezimlerdi oyatiw, balalardin` sezimine teren`irek kirip bariw usag`an qubilislar ha`rtu`rli janrda da ko`rine basladi. solay etip 30-40-jillarda ha`zirgi qaraqalpaq balalar a`debiyati ko`pshilik janrlar boyinsha tuwildi ha`m tutas a`debiyat bolip qa`liplesti.
Tayanish tu`sinikleri.
1. Janr-(frantsuzsha-tu`r) Ko`rkem so`z o`nerinin` rawajlaniwinin` barisinda qa`liplesken tu`rleri
2. tematika-bir neshe jaziwshilardin` shig`armalarindag`i bir-birine uqsas temalardin` birikpesi
3. Proza-(latinsha-erkin pikir bildiriw) Ko`rkem a`debiyattin` turmis haqiyqatlig`in obrazlar arqali ko`rkem qara so`zler menen suwretleytug`in janri.
Qadag`alaw sawallari
1. 1920-30-jillardag`i qaraqalpaq balalar a`debiyatinin` qa`liplesiwine qanday ta`sir boldi
2. Usi da`wirde balalar a`debiyatinda janrliq belgiler qalay qa`liplesti
3. S.Ma`jitovtin` prozaliq shig`armalarin atan`
4. Balalar poeziyasina neler kiredi.