%збекстан республикасы жо№ары

2-soraw. Jaziwshinin` balalar turmisinan jazilg`an gu`rrin`leri, povestleri arqali balalar turmisimenen teren`nen tanisasiz. Onin` da`slepki gu`rrin`leri 1954-jildan baslap gazeta - jurnal betlerinde ja`riyalana basladi. Onin` gu`rrin`lerindegi mektep, oqiwshi jaslar sho`lkemlerinin` jumisi menen birge balalardin` ja`miyetlik paydali iske qatnasi, oqiw protsessi ha`m mug`a`llimlerdin` oqiw ta`rbiyaliq xizmetleri tiykarg`i tematikasin quraydi.
Onin` gu`rrin`lerinin` tematikasi ha`r qiyli bolip, mektepti o`ndiris menen baylanistiriw. «Traktorshi» oqiwshilardin` ma`mlekettin` mu`lkin ko`z qarashig`inday saqlawi (Arza) oqitiw metodikasina tvorchestvoliq qatnast (Tartis) ata-anag`a hu`rmet (Isin so`zindey emes), jalqawlardin` qa`teligin du`zetiw (Aygul), Aljasiqtin` aqiri), siyaqli turmistin` tu`rli tarawlarina arnalg`an shig`armalari bar.
Onin` gu`rrin`lerinin` syujeti qisqa turmis epizodlarina qurilg`an. Onin` da`slepki gu`rrin`lerinin` ba`ri aqil-na`siyat, didaktikaliq xarakter tutip, avtordin` ideyaliq ko`z-qarasinin` turmis haqiyqatlig`in real su`wretlegenligin ko`remiz.
«Isin so`zindey emes» gu`rrin`inde oqiwshi To`rebay ata-analarg`a, awiriwlarg`a jolda, mektepte, gezlesken jerde ja`rdem beriwi, olardi hu`rmet etiwi kerek deydi. Al usi gu`rrin`de To`rebaydin` o`zi avtobusqa mingende o`zi otirip, anasina asilip turmastan jig`ilip ketesen` dep eskertedi. Gu`rrin` aqirinda To`rebaydin` islegen isi so`zindey emesldigi haqqinda juwmaq shig`adi.
«Traktorshi gu`rrin`inde» de Nurilla neshshe jildan berli traktorshi bolsada siyliq alip, ataq alip ko`rmegen Na`zigu`l jen`geydin` usi kemshiligin aytip ha`zillesken so`zi menen gu`rrin` baslanadi. Nurilla traktorshi bolg`anim sawatsizlig`imnan deydi jalg`iz uli Abdullani oqitip xizmetker etpekshi. Abdulla mektepti pitkerip traktorshi bolip islep u`lken tabislarg`a erisedi. Nurillani ju`zi jarqin bolip balasin alg`islaydi. Gu`rrin` nasiyat u`yretiw xarakterinde bolip, syujeti real turmis haqiyqatlig`inan alindi.
Jaziwshi o`zi oqip o`zinen kishkenelerdi oqitip ta`jriybe toplag`anliqtan onin` gu`rrin`lerinde qiyliy, jasalma waqiyalar joq. Onin` «Arza» gu`rrin`indegi (Bloknot so`yleydi N-1967) Abat penen Turdimurattin` obrazlari bir-birine usamaytug`ini menen ayriqsha. Tog`aydin` shetinde tuwip qalg`an ferma sawlig`inin` eki qozisin Abat paltosina orap shopan atasina a`kelip tapsiradi. Al Turdimurat kiymin pataslag`isi kelmey ketip qaladi. Turdimurat jaqsi oqiydi, biraq ja`miyetlik islerge jaqsi qatnaspaydi.
Jaziwshi shig`armada balalarg`a jaqsi oqiw menen birge ja`miyetlik jumislartsa da jaqsi qatnasiwdi na`siyat etedi.
Al To`rebaydin` obrazi arqali jaziwshi balalar arasindag`i ata-anag`a degen a`dep-ikramliliqti, g`amxorliqti ko`rsetiw ma`selesin ko`teredi. Bundag`i basli ma`sele gu`rrin`degi bolg`an waqiya emes, al balalarda ushirasatug`in diqqatsizliq, an`g`arsawshiliqti a`shkaralaw edi. «Traktorshi» gu`rrin`inde 10-klassti pitkerip traktorshi bolg`an Abdulla, «Pochtal`on kelgende» gu`rrin`indegi xat a`kelgen pochtal`onnin` Anarguldi de, mug`a`llim Uzaqbergenovti da quwantqanin ko`rip pochtalion bolaman dep arman etiwshi Qutlimurat rayatkom baslig`inin` orinbasari O`teshovtin` balasi Erbaydin` tergen 33 paxtasin 83 kg dep jaziwi, onda Erbaydin` qisiniw, a`kesinin` jiynalista ha`mme balalar paxtag`a bariwi kerek dewi menen balasin paxtag`a jibermewi ha`m gu`rrin`degi bir-birin qaytalamaytug`in obrazlar bolip tabiladi.
T.Qayipbergenov balalarg`a arnalg`an gu`rrin`lerinin` ko`pshiliginde olarg`a turmistin` ashshi-dushshisin o`zlerine tartirdi,jaqsi islerine quwandirdi, oni basqalarg`a u`lgi etti, al o`zleri jaman isler islep qoysa, o`zlerin o`kindiredi ha`m basqalardi jaman islerden qashiwdan ta`sirlendiredi. Jaziwshinin` gu`rrin`lerindegi obrazlardan Abattin`, Turdimurattin`, To`rebaydin`, Qutlimurattin`, Erbaydin` h.t.b. ha`reketleri gu`reske, jaqsiliq iske, turmisti biliwge qaratilg`an olar zaman ag`imina u`n qosiwg`a talaplanadi.