%збекстан республикасы жо№ары

Tema: A.Bekimbetovtin` qaraqalpaq balalar a`debiyatindag`i orni

JOBASI:
1. Jaziwshinin` do`retiwshiligindegi jas o`spirimlerdin` turmisin sa`wlelendiriwshi shig`armalar

2. Jaziwshi shig`armalarinin` ta`rbiyaliq a`hmiyeti
A`DEBIYaTLAR
1. Qaraqalpaq a`debiyati N., 1979-j
2. I.Qurbanbaev. Karaqalpaq balalar a`debiyati N., 1992-j
3. T.Ma`mbetniyazov Qaraqalpaq balalar poeziyasi ha`m onin` mashqalalari N., 1992
1-soraw. Aytbay Bekimbetov 1960-70-jillardag`i qaraqalpaq balalar a`debiyatina o`zinin` mazmunli shig`armalari menen salmaqli u`les qosqan jaziwshi.
Ol 1920-jili To`rtku`l rayoninda tuwildi.sol jerde oqip lawazimlardi isledi. II jer ju`zlik uris da`wirinde Watan ushin frontta xizmet etedi. Uristan son` No`kis, Taxiatash qalalarinda militsiya nachal`nigi bolip isledi. Oz do`retiwshiliginde ocherk, gu`rrin`, povest` romanlardin` avtori.
Jaziwshinin` «Auir ta`g`dirdi jen`iwshiler» (1957), «Sirli izler izinen» (1963), «O`mir jolinda» (1964), «Awir sinaqlar» (1966). «Qa`bir basinda» (1969), «Sunqarlar» (1969) povestlerinin`, «Gu`res» (1961), «A`jayip a`wladlar» (1967) romanlarinin` do`retiwshisi.
Jaziwshinin` «O`mir jolinda» povestinde turmista ushirasatug`in waqiya tiykar etip alinip, qaram-qarsi shiyelenisken eki ko`rinistin` qaharmanlarinin` obrazin jasaydi. Bul povesttegi Asqar, Ziynep, Sara, Mirza obrazlari 60-jillardag`i balalar a`debiyatindag`i belgili obrazlardan esaplanadi. Poveste Asqar qanshama qiyin ha`diyselerge ushirasa da ol o`mirden tu`n`ilmeydi, kerisinshe urliq etip jegen nannan, miynet etip, qawin tasisip jegen nanin anag`urlim jug`imli ekenin o`zinin` ta`jriybesinen-aq ko`rip isenedi.
Jaziwshinin` balalar obrazin do`retiwdegi tag`i bir o`zinsheligi sonda, onin` balalar psixologiyasindag`i ha`r tu`rli qubilislardi da`lme-da`l su`wretley biliwinde. Asqardin` urliq etkisi kelmeydi, biraq A`liydin` ma`jbu`rlewine ko`nbeske ilaji joq. A`liy Asqardi «liq» ettirip o`ltiremen dep qorqitadi. Oni aytpag`anda da Asqar o`z tamag`in o`zi tabiwi kerek edi. Ol Saranin` bergen awqatina toysa da kishkene qarindasi Ziynetin` u`yinde ash bolip otirg`anina o`kinedi.
Jaziwshinin` bala psixoogiyasindag`i bunday qubilmali, ha`r qiyli jag`daylardi waqiyalardi isenimli su`wretleydi. Asqar qolayin tawip Ziynepke awqat aparip beredi ha`m jaqsi adamlar tapqani haqqinda so`ylesedi. Asqar qarindasin oylaydi. Ol Ziyneptin` bir o`zi qalg`anlig`i haqqinda ko`birek oylaydi. Jaziwshinin` qaharmandi orinli oylandira biliwi waqiyag`a ta`biyg`iy bolip u`ylesken. Povesttegi waqiyalar Asqardin` turmisinda ushirasqan belgili shinliq waqiyalar sa`wlelengen. Ma`selen, Sara apa Asqardi qutqarip alip, u`yine a`keledi. Jaziwshi Asqardag`i balalaiq qa`siyetlerdi orinli tawip, turmistin` jaqsi yamasa jaman jaqlarin orinli asha bilgen. Jaqsi o`mir ushin Asqar ha`m Ziynepti gu`reske jollawi da isenimli waqiyalar tiykarinda su`wretlengen. Asqar turmis quwg`ininda ju`rip shinig`adi. Ol A`liy qiytardin` urliq etiwine ma`jbu`rlewine ko`nbeydi. Ekesi Ermanovtin` balalarimdi alaman degende Asqardin` ag`a dep ing`ayi awisiwi da, al a`kesinin` jurtqa ha`m balalarg`a ersi qilig`in ko`rgende, onnan jerkeniwi de ba`biyg`iy halat. Ol internattag`i turmisti da ko`rdi, u`lgili oqiwshi boldi. Biraq Ziyneptin` basqa internatqa jiberiliwi oni ta`shwishlendiredi. Asqardin` internatta Sadulla degen balanin` qin`irlig`ina shidamay to`belesiwi, balalar turmisinan aling`an ha`diyse. Shig`armada Asqar obrazi balag`a ta`n qa`siyetler menen sheber berilgen. Asqar ha`i Ziynep turmistin` un`qil-shun`qilin tu`sinip o`mir ushin gu`resip, Sara menen Mirzanin` da balasi bolip qaldi. Asqar menen Ziyneptin` jas o`zgesheligine sa`ykes ha`reketlerinde de, du`n`yag`a ko`z-qarasinda da o`zlerine ta`n qa`siyetler bar. Bularg`a qarama-qarsi etip u`lken jastag`i A`liy qiytardin` buziq ha`reketi ko`rsetilgen. Ol an`sat dun`ya tabiwdin` jolin oylaydi.
Povest`te ja`miyetimizdin` estiyarli adamlari qatarina Sara menen Mirza obrazlari a`piwayi ha`m isenimli waqiyalar tiykarinda jasag`an balalardin` ta`g`dirleri olar menen sabaqlas. Olar haqqinda niyetli adamlar, ishki dun`yasi taza, balalardi su`yetug`in joqari adamgershilikke iye. A`liy qiytar menen Ermanov obrazlari Sara menen Mirzanin` obrazlarina pu`tkilley qarama-qarsi sipatta aling`an. Eliy qitaylar menen Ermanovtin` ersi isleri de, kamaliwi da, shig`armada toliq waqiyalar menen berilgen.