%збекстан республикасы жо№ары

5-soraw. Balani duris so`ylewge, tilin shiniqtiriwg`a, so`zdegi seslerdi aljaspay, jan`ilmay duris ha`m tez aytiwg`a u`yretiwde jan`iltpashlardin` a`hmiyeti u`lken. Bazda balanin` tili shig`ip, so`yley baslag`anda geypara so`zlerdin` ha`m ondag`i seslerdin` aytiliwi qiyinshiliq tuwdiratug`ini ma`lim. Usinday qiyinshiliqtan qutiliw balanin` so`ylew tiline aniqliq endiriw ushin xalqimizda jan`iltpashlar ken` qollaniladi. Jaqiltpashtin` sha`rti boyinsha bala oni tez atqariwi kerek. Jaqiltpash aytqan balanin` til muskullari, til ha`reketleri jaqsi rawajlanadi, ha`r bir sesti jen`il, aniq ayta alatug`in boladi. Olar balanin` tilin jatliqtiriw menen bir balalardi a`dep-ikramli boliwg`a u`a`retedi. Ol tek tildi jatliqtiriw menen sheklenbey tez tu`sinip yadlap aliw ko`nlikpelerde beredi. Jan`iltpash ha`r bir xaliqtin` til o`nerinin` o`zgesheligine qarap rawajlanadi. Balalardin` tili jas waqtinan rawajlansa, u`lkeygende tili shu`lja`n` bolmaydi deydi xaliq.
6-soraw. Qaraqalpaq balalar fol`klorinin` u`lken baylig`inin` biri ertekler bolip, ol erte zamannan xaliq arasinda ju`da` ken` taralg`an. Ertekler arqali xaliqtin` a`rmanlari, tilekleri ju`zege asirip atirg`an. Ertekti bilmeytug`in, ha`tte oni aytpaytug`in adam bolmasa kerek. Erteklerdin` ko`pshiligi turmisqa bolg`an xaliqtin` ko`z-qarasin bayan etiwge, a`dillikti, haq niyetlilikti, hadalliqti, jawizliqti, hiylekerlik, insapsizliq siyaqli qa`siyetlerdi a`shkarlawg`a arnalg`an. Ertekler, ta`biyat haqqinda, adam haqqinda, sharwashiliq, diyxanshiliq haqqinda bolip bo`linedi. Ertekler balalardi el-xaliqti su`yiwine, adamgershilik, dosliq ruwxinda ta`rbiyalawda u`lken a`hmiyetke iye. Misali: qiyaliy erteklerde adamlar ushar gilemge minip ushadi. Suymurin qusqa minedi. Jeti qabat jer astinda ju`rip, neshe tu`rli sha`ha`rlerdi ko`redi. Bular buring`i adamlardin` ushar gilemge a`rmani, suymuring`i-bu`gingi samolet, jeti qabat jer asitndag`i sha`ha`r-metro. Demek qiyaliy ertekler balalrdin` ilimiy do`retiwshilik oylarin o`siriwge de ta`sir etedi.
7-soraw. Da`stan-bul iri ko`lemdegi epikaliq shig`arma bolip tabiladi. Da`stanlar jas a`wladqa ta`lim-ta`rbiya beriwde u`lken xizmet atqaradi. Ko`pshilik da`stanlar o`zinin` mazmuni boyinsha jaslardi qaharmanliqqa, o`z jerin, elin su`yiwge ta`rbiyalasa, geypara da`stanlar muhabbatqa, dosliqqa, hadalliqqa, adamgershilikke sadiqliq ta`rbiyasin beredi. Qaharmanliq da`stanlarda ha`r bir bas qaharman qaytpas er ju`rek, dushpang`a qatal dosqa miyrimli azamat bolip suwretlenedi. Dos kim, dushpan kim ekenligin sezinedi. Na`tiyjede o`z xalqin shin ju`rekten su`yetug`in boladi. Da`stanlardi xalqimiz a`sirler boyi saqlap, a`wladtan-a`wladqa o`tkergen. Xaliq o`z batirlarin su`ygen, qa`dirlegen, olar haqqinda jirlardi su`yip tin`lag`an, balalarinda sol batirlarday ma`rt, ku`shli, a`dil boliwg`a, ekinshi ta`repten xaliqtin` turmisi, arziw-a`rmanlari, qayg`ili ha`m qayg`isiz ku`nleri teren` mazmunda ko`rsetilgen. Balalardi batirliqqa u`yretiw menen birge, miynet etiwge, xaliq penen birge boliwg`a shaqiradi. Da`standa o`mir ushin gu`res, jaqsi jag`dayg`a erisiw ushin gu`res birinshi orinda turadi. Jaslardi adamgershilik ruwxinda ta`rbiyalawda o`zlerinin` ta`rbiyaliq qa`siyetin joyipaydi.
Balalar fol`klori haqqinda aytilg`anlarg`a su`yene otirip, xaliqtin` basqa do`retpelerine qarag`anda erterekten payda bolg`an bolsa kerek degen pikirge kelemiz. Bunin` o`zide balalar ushin u`lken o`mir mektebinin` biri bolip tabiladi.
Xaliqtin` balag`a degen muhabbatinan do`regen balalar poeziyasindag`i na`zik sezimler bizin` fol`klorimizdi bayitqan. xalqimiz bala ta`rbiyasina u`lken kewil bo`lgen. Balalari Alpamistay, qizlari Gu`lparshinday boliwin, adamgershilikli ha`m haq niyetli, aqilli, tapqir boliwin tilegen. Ata-ananin` balag`a degen su`yispeshiligi, haq tilegi, baxitli a`rmanlari, arziw-a`rmanlari balasi arqali orinlaniwin ku`tedi. Besik jirlarindag`i jilli jumsaq so`zler ul bala menen qiz balag`a arnap aytiladi. Bul ul qiz balag`a ta`n ayirim ta`rbiya beriwden payda bolg`an. ko`plegen naqil-maqallar jaslardi ma`rtlikke, o`nerli, ilimli-bilimli boliwg`a ta`rbiyalaydi. Jaqsi qa`siyetlerdi jaslar o`zlerine tez ug`ip aliw kerek. Jaqsi qa`siyetlerdi ko`p qabillag`an adamlardin` du`n`ya taniwi, adamgershilik sezimleri teren` ha`m ha`r ta`repleme jaqsi boladi.
Qadag`alaw sawallari
1. Balalar fol`klorin tu`rlerge ajratin`
2. Besik jirinin` ta`rbiyaliq a`hmiyeti qanday?
3. Naqil-maqallardi ne ushin qollanamiz?
4. Jan`iltpashtin` ta`rbiyaliq ta`siri nede?
5. Ertekler qanday tu`rlerge bo`linedi?
Tayanish tu`sinkler:
1. Fol`klor-(anglichan tilinen aling`an) xaliq danalig`i degendi bildiredi. Awizeki xaliq do`retiwshiligi.
2. Balalar fol`klori-Xaliq awizeki do`retpesinin` balalarg`a arnalg`an bo`legi
3. Jumbaq-Bir na`rseni oylap jasiriw ha`m onin` sheshimin tabiwdan ibarat degendi an`latadi
4. Naqil-Turmis shinlig`i tuwrali o`tkir ha`m qisqa tu`rde obrazli etip aytilg`an so`zler.