%збекстан республикасы жо№ары

Novella janrlıq belgileri boyınsha gúrrińge bir qansha jaqın. Novella italyan tilindegi novella – jańalıq degen sózden alınıp, qaharman ómirindegi keskin bir jaǵdaydı qısqa, ótkir hám kórkem psixologiyalıq usılda súwretleytuǵın kishi epikalıq janrdıń bir túri bolıp tabıladı. Novella tómendegi janrlıq belgilerge iye boladı: a) bir qaharmannıń basınan keshken waqıya qısqa, ıqsham súwretlenedi; b) syujet kútilmegen jerden baslanadı; v) personajlar sanı kútá sheklengen boladı; g) shıǵarmada oǵırı qısqa waqıtqa kóp jıllıq waqıyalardıń mazmunı sıydırıp jiberiledi. Qaraqalpaq ádebiyatında bul janrdıń jaqsı úlgileri sıpatında jazıwshı
A.Sultanovtıń, házirgi dáwirde M.Tawmuratovtıń novellaların esaplawǵa boladı.
Ocherk óziniń kólemi hám súwretlew usılları jaǵınan gúrrińge jaqın janr. Ocherkte házirgi turmıstıń waqıyaları hám qaharmanları súwretlenedi. Ocherk anıq materillarǵa, faktlerge, maǵlıwmatlarǵa kóbirek súyenedi, jazıwshınıń fantaziyası (kórkem qıyalı) sheklengen boladı. Qaraqalpaq ádebiyatında Ó.Xojaniyazov, S.Sáliev, O.Ábdiraxmanov h.t.b. ocherk jazıwda kózge túsken sheber jazıwshılar bolıp esaplanadı.
Epikanıń bul túri kórkem ocherk hám jurnalistikalıq ocherk bolıp ajıraladı. Kórkem ocherkte kórkem shártlilikler kóbirek qollanılsa, jurnalistikalıq ocherkte turmıstaǵı konkret adam yaki waqıya tuwralı anıq maǵlıwmatlar keltirilip, turmıs shınlıǵı dálme-dál beriledi. Ocherk kúndelikli turmıstaǵı zárúrli máselelerdi keskin kóteredi. Bul jaǵınan ol basqa janrlarǵa qaraǵanda kútá operativ (shaqqan) janr bolıp esaplanadı.
Tımsal – aqıl beriw, úgit-násiyat mazmunına iye satiralıq usılda jazılǵan shıǵarma. Tımsal, kóbinese, allegoriyalıq (astarlap aytıw) usılın qollanadı.
Qaraqalpaqsha tımsal degen atamanıń ózi de “tımsallap aytıw”, yaǵnıy “astarlap aytıw” degendi bildiredi. Tımsalda kishigirim syujet qollanıladı, haywanlar, quslar, ósimlikler, geyde adamlar personajlar sıpatında kirgiziledi. Olardıń qásiyetlerin, biologiyalıq ózgesheliklerin beriw arqalı adamlardıń jıynaqlanǵan obrazların beredi. Mısalı, qasqır ashkóz, nápsiqaw, túlki sum, mákkar, eshek aqılsız, ójet adamlardıń obrazların beredi.
Dúnya ádebiyatında tımsal kútá eski janrlardan. Onıń ustaları bolıp tómendegi jazıwshılar sanaladı: Ezop (Antik Greciya, b.e.sh. 5-6 á.á.), Fedr (Antik Rim, b.e. 1-á.), Lafonten (Franciya, 17-á.), Krılov (Rossiya, 18-19 á.á.), Mixalkov (Rossiya, 20-21 á.á.). Qaraqalpaq ádebiyatında D.Aytmuratovtıń tımsalları usı janrdıń eń jaqsı úlgilerinen bolıp tabıladı.
Ádebiyattanıw iliminde tımsaldıń qaysı túrge tiyisli ekenligi haqqında talaslı pikirler bar. Geypara ádebiyatshılar tımsaldıń syujetke qurılıwına hám onıń aqırında keltiriletuǵın avtordıń aqıl-násiyat aytıwına tiykarlanıp, onı liro-epikaǵa jatqaradı. Jáne bir ádebiyatshılar tımsaldaǵı syujettiń rawajlanıwına, konflikttiń sheshiliwine tiykarlanıp, ol tek epikalıq túrge tiyisli dep esaplaydı. Bul máselede biz keyingi kózqarastı qollaymız.
Tımsal qosıq penen de, proza menen de jazıla beredi.