Ózbekstan respublikasi joqarí HÁm orta

Nutqtiń temp ritm buziliwlarinda shaxs qásiyetleri
Adette kishi jastagʻi balalar, eger tutligʻiw juda kushli bolmasa oʻz nuqsanlarin aňlap jetpeydiler. Eger tutligʻiw birar bir hadiyseden kiyin tosattan juz berse, bunda bala bul jagʻday ham nutq baylanisiniň shegaralaniwinda qatti tasirlenedi, tuskinlikke tusedi. Ayrim jagʻdaylarda bala bunday vaziyatda uliwma soylemey qoyadi ham tutligʻiwdiň birinshi belgisi mutizm boliwi mumkin.
Bala oʻz nuqsanin aňlagʻannan soň, adamlardan uzaqlasiwgʻa ham nutqiy baylanistan qashiwgʻa hareket qiladi.
Tutligʻiwdi dawalawda ham ekilemshi nuqsanniň aldin aliwda atiraptagʻilardiň munasibeti ulken rol oʻynaydi. Ata analardiň oʻz perzentlerine tutligʻiwi payda boliw dawirinde muvvaffaqiyatli jardem beriwleri ham oniň nutqiy rawajlaniwina samarali tasir etiw jagʻdaylari kemden kem guzetiledi. Koʻp jagʻdaylarda ata analar bunday perzentlerine hadden tis itibarli boladilar. Ayrim ata analar tutligʻiwgʻa ulken ahmiyet bermey, baladagʻi nutq, nuqsanin ozleri joq qiliwgʻa hareket etediler. Misali balaniň nutqindagʻi qatelerin balagʻa koʻrsetediler ham tuwri nutqqa eliklewdi talap etedi. Buniň aqibetinde bala oʻz nuqsanin janede shuqirraq aňlap jetedi. Bala tuwri soʻylewge hareket qiladi. Bala qanshelli qiynalsa tutligʻiw sonsha kusheyedi. Tutligʻiwshi bala oʻziniň diqqatin nutqiy nuqsangʻa qanshelli qaratsa, oni nutqi sonshelli jamanlasip baraveredi.
Ayrim ata analar tutligʻiwshi perzentleri menen nawqaslargʻa bolgʻanday munasibette boladilar. Olar balalardiň kewillerine qaraydilar, hamdardlik bildirediler. Bunda balalarda nevroz rawajlaniwi mumkin. Bala tutligʻiw ogʻan turli imkaniyatlar jaratgʻanin tusinedi ham bundan onimli paydalaniwgʻa hareket qiladi.
Ayrim balalar oʻz nuqsanlarin turli hareketler menen jasiriwgʻa hareket qiladilar, biraq bul usil menen tutligʻiwdi joq etiw mumkin emes. Hatteki nutqiy nuqsan belgileri juda kem darejede juzege shiqsada ekilemshi ruwhiy buziliwlar artip baradi.
Tutligʻiwdi keltirip shigʻariwshi tiykargʻi nerv buziliwi bul logofobiya.
Logofobiya nutqtan, baylanistan qorqiw manisin bildiredi.
Logofobiya tutligʻiwshiniň hamme shaxs qasiyetlerine tasir etedi ham oniň minezinde keri oʻzgerislerge sebep boladi. Logofobiya bala ruwhiyatina usi darejede qatti tasir etediz hatte tutligʻiw joq qilingʻannan keyinde oʻz asaratlarin qaldiradi.
Balalar gruppasinda tutligʻiwshi bala teňlesleri tarepinen masqara qilinadi, hatteki olar bunday balalardi oʻz toparlarinnan shetke shigʻarip qoyadilar. Tutligʻiwshi bala mektepke kelgennen soň, sotsial ortaliqtagʻi oʻzgerisler ham majburiyetleriniň artip bariwina maslasa almaydilar. Ayrim jagʻdaylarda mektep mamuriyati, pedagoglardiň qattiq qolligʻi sebepli tutligʻiw kusheyiwi yamasa "jasirinsha" tutligʻiw aniq juzege shigʻiwi mumkin. Janede mektepte nutqiy iskerlikke qoyilatugʻin talaplar artip baradi(tekstti oqiw, sorawlargʻa juwap beriw).
Tutliliwshi balani pedagoglar har dayim ham tusinbeydi ham sogʻan jarasa munasibette boladilar, bul munasibetler tutligʻiwshi ham klasslaslari ortasindagʻi munasibetkede keri tasir koʻrsetedi
Tutligʻiwshi bunday jagʻdaylargʻa turlishe munasibette boladi. Koʻp jagʻdaylarda balalar bilimleri nuqsanlari esabina natuwri bahalaniwi ham sogʻan uqsas sebeplerge qaray oqiwgʻa bolgʻan qizigʻiwlarin jogʻaltadilar. Olar mektepti jaman korip qaladilar, sabaqlardan qashadi, klass topar omirinnen shette qaladi, minezinde qosimsha kemshilikler guzetiledi.
Ayrim tutligʻiwshi balalar sabaqti bilmesliklerin nutqiy nuqsandan paydalanip jasiriwgʻa hareket etedi. Eger pedagog balaniň nutqiy nuqsani haqinda tusinikke iye bolsa onda balaniň juwabin asiqtirmastan kutip turadi, tutligʻiw halati otip ketkennen kiyin ol oz pikirin bayan etiwge ham bilimlerin juzege shigʻariwgʻa imkan jaratadi. Eger pedagog bala nuqsani haqinda tusinikke iye bolmasa, oning tinish turiwin sabaqti tayarlamagʻanliq dep tusinip, oni natuwri bahalawi mumkin. Tutligʻiwshi balalargʻa kek saqlaw, qorqiw, gumansiraw, ozgerislerge isenimsizlik siyaqli shaxs qasiyetlerinde kemshilikler ham psixomotorikada buziliwlar guzetiledi. Tutligʻiwdiň giperstenik formasinda balalarda ashiwlaniwdiň kusheyiwi, qozgʻaliwshaňliq, minezinde giperaktivlik guzetiledi.
Nevrosteniyaniň gipostenik formasina iye tutligʻiwshi balalar uliwma halsizliq, is qabiletiniň paseygenligi ham logofobiyalar menen tariyplenedi.
Taxilaliyali balalar adette oz nuqsanlarin aňlpa jetediler, janede, olardiň nutqiy baylanisqa kirisiw imkaniyatlari sheklengen. Bunday balalargʻa atiraptagʻilardiň munasibetleri turlishe. Bul balalar teňlesleri tarepinen kemsitilediler. Ata analardiň hadden tis qaygʻiriwlari ham nutqina nisbatan talaplari oniň minezindegi keri ozgerislerge sebep boliwi mumkin. Bul balalarda taqqirlaniw tutligʻiw menen birge keshiwi guzetiledi.