Ózbekstan respublikasi joqari hám orta arnawli bilimlendiriw ministrligi qaraqalpaq mámleketlik universiteti dizimge alındı: «Tastıyıqlayman»

Qız
ǵan taba yańlı háwirli dala, 
Elpildep quwarıp appaq mayalısh, 
Mayalısh túbinde sol
ǵın bir lala- 
Qız jatar. Tolqıydı sa
ǵımlar alıs. 
Poemada qoynında
ǵı kán baylıqtı bildirmey buyıǵıp jatqan shet-shebirsiz Ústirt dalasınıń 
tábiyat kórinisleri menen tereń sırları da shayirdıń ózine tán lirikalıq boyawları menen jańasha 
súwretlenip beriledi:
«Dala oylanbaydı» dese, hárgiz inanba, 
Oylanbasa, nege sa
ǵımlar aǵar, 
Áne, ústem oyday keshki aspanda, 
Bir búrkit sharıqlap qanatın qa
ǵar. 
Dala jansız dese, hárgiz inanba, 
Janı bar, biraq ol miyrimsiz gereń, 
Dala megzer bay hám zıqna adam
ǵa, 
Dalanıń júregi qatal hám tereń. 
Dalada teńew hám megzetiwler kóp, 
Kel, janım, tamasha baslandı jáne, 
Dala-stadion, quyash-otlı top, 
Batıs gorizontqa zıń
ǵıdı, áne!  
I.Yusupovtıń 60-jıllardıń aqırında jazıl
ǵan jáne bir poeması - bul «Shetkeridegi xata» 
bolıp, bul poema usı jıllar qaraqalpaq ádebiyatında dóregen kópshilik shı
ǵarmalar sıyaqlı ekinshi 
jer júzlik urıs keltirip shı
ǵarǵan ayanıshlı aqıbetlerdi sáwlelendirip beriwge baǵıshlanǵan. Poema 
ideyası adamlardı, qaysı millet wákilleri bolıwına qaramastan, bir-birin húrmetlewge, 
adamgershilikli bolıw
ǵa, yaǵnıy adamlar arasındaǵı doslıqtı, mehir-muhabbattı ulıǵlawǵa 
shaqıradı.
Shı
ǵarmada bul ideya lirikalıq qaharman-avtor, ukrain kempir, eki ofitser – lirikalıq 
qaharmannıń a
ǵası hám ukrain kempirdiń balası obrazı arqalı ashıp beriledi. Avtor poema 
waqıyasın júdá ápiwayı hádiyseden baslap, shı
ǵarma syujetlik jelisiniń barısında úlken 
jámiyetlik áhmiyetke iye ulıwma xalıqlıq, hátte xalıq aralıq ulıwma insanıylıq máselelerdi orta
ǵa 
qoyadı. 
I.Yusupov poemalarınıń janrlıq ózgesheligi boyınsha izertlew jumısın alıp barıp atır
ǵan 
Q.Mámbetov ukrainsha «xata» (bizińshe «jay», «háwli») sóziniń poetikalıq detal dárejesine 
kóterilgenligin aytadı
1
. Haqıyqatında da, shayir shı
ǵarmada urıs jıllarında ukrain-qaraqalpaq 
doslı
ǵın qáliplestirgen bul «xatanı» jer júzindegi xalıq aralıq doslıq penen ushlasatuǵın ulıwma 
insanıylıq doslıq úyi mánisine kóterip, tipik dárejede sáwlelendirip bere al
ǵan. Poemada avtor 
bul ideyanı beriw ushın ıqsham kompozitsiya tańla
ǵan. Poema qurılısı waqıya baslamasındaǵı 
interer, lirikalıq sheginis, lirikalıq qaharman avtor menen kempirdiń sóylesigi hám sóylesikten 
kelip shiqqan tiykar
ǵı syujetlik ózekten turadı. Shıǵarma syujeti lirikalıq qaharman-avtordıń 
Ukrainada saparda júrgeninde shamallap awırıp, shofer dostınıń járdeminde shetkerirektegi bir 
ukrain kempirdiń úyine kelip «jan saqlap» qal
ǵan hádiysesinen baslanadı: 
Aq tósekte kómilip tek, 
Jatırman sım krovatta, 
Diywalda
ǵı saat-átshók, 
Úsh shaqırdı háp zamatta. 
Stol japqısh, súlgi, perde- 
Bári-bári na
ǵıslanǵan, 
Eki ofitser ana jerde, 
1
Мәмбетов Қ. И.Юсуповтың поэмалары, 25-б. 

---

32 
Kúlimler zer ramadan. 
Shı
ǵarma baslamasındaǵı bul interer arqalı lirikalıq qaharmannıń qanday ortalıqqa kelip 
qal
ǵanın túsiniwge boladı. Onda keltirilgen «aq tósek», «sım krovat», «saat-átshók», «stol 
japqısh», «na
ǵıslanǵan súlgi, perde»ler oqıwshıǵa bul úy qalayda batıs adamınıń úyi ekenligin 
kórsetip turadı. Avtor bul zatlıq milliy atributlardı lirikalıq qaharmannıń basqa milliy ortalıqqa 
kelip qal
ǵanın kórsetiw ushın ǵana súwretlep qoymastan, sáwbetlesi - ukrain kempirdiń obrazın 
ayqınlastırıp ashıp beriw ushın da qollan
ǵan. Bul milliy atributlardıń ornalasıw tártibi kempirdiń 
azadalı
ǵın, mádeniyatlılıǵın da ańlatıp turadı. Al, kúlimlegen eki ofitserdiń súwreti salınǵan zer 
rama bolsa waqıyanıń bunnan bılayda
ǵı rawajlanıw barısınan derek beriwshi poetikalıq detal. 
Sebebi, azanda ózine kelip, ukrain kempir menen sáwbetlesken lirikalıq qaharman-avtor
ǵa bul 
zer ramada
ǵı eki ofitser súwretiniń sırı da kem-kem málim bola basladı. Kempir lirik 
qaharman
ǵa: