Ózbekstan respublikasi joqari hám orta arnawli bilimlendiriw ministrligi qaraqalpaq mámleketlik universiteti dizimge alındı: «Tastıyıqlayman»
Download 1.59 Mb. Pdf ko'rish
|
Ibrayimtanıw (lekciya) @kitapxana 2021
|
Ash kepterdey jemsegim tolsın dep,
Men jeti jıl dánsiz jerdi shoqıdım, Kewildegi dártim umıt bolsın dep, Bir gilemdi seksen tórt ay toqıdım. Sarı boyaw - kewlimdegi qay ǵı muń, Qara boyaw - tá ǵdirimniń guwası, Jasıl boyaw - ármanları jaslıqtıń, 1 Ахметов С. Қарақалпақ совет поэзиясы. Нөкис:«Қарақалпақстан», 1988. 327-б. 30 Qızıl boyaw - júregimniń jarası... Bul gilemniń dónbeli bir sırı bar: Teke kórse, mınaw «aqalteken» der, YAwmıt kórse, «bunı toqı ǵan dilbar Biziń qanımızdan bol ǵan eken» der. «Biziń gúl» dep awar kóklen ańsarı, «Biziń úlgi» deydi shawdır shad bolıp, «Biziń qızdıń óneri» der ersarı... Ketti, sóytip, gilem dańqı yad bolıp . Bul qatarlardan biz poema qaharmanları bol ǵan gilemshi analı-balalılardıń maqseti - óz ónerleri menen tek ersarı ruwına ǵana emes, usınday ruw-qáwimler birliginen turatuǵın pútkil túrkmen xalqına, olardıń birligine, paraxat, tatıw jasawına xızmet etiw ekenligin ayqın sezemiz. Sol ushın da, avtor joqarıda ǵı keltirilgen qosıq qatarları arqalı gilemdi de, gilemshi hayaldı da usılayınsha pútkil túrkmen xalqına ortaq bol ǵan milliy koloritte beredi. Biraq, gilemshi hayal jasa ǵan sol dáwirdegi túrkmen jámiyetlik - siyasiy, mádeniy ortalı ǵında bunday gózzallıqlardıń qádirine jetiw múmkin emes edi. Abıroy-ataq, dańqtı, bayıwdı oyla ǵan túrkmen feodalları bul gózzallıq dúnyasın óz máplerin iske asırıw ushın jumsawǵa ba ǵındırǵısı keldi. Solay etip, usı maqsette «gilem dańqı ertek bolıp taradı, hindi, parsı, aw ǵanlardıń elinde». «Aqırı ol jaylap Úrgench-Marını, Iranı shah sarayına tutıldı.» Gilemshi hayaldı óz óneriniń ayırım múlkdar toparlardıń, mısalı, baylıq dese, janın beretu ǵın óz eri sárdar qusaǵan dúnyaxorlardıń «aqsha súziw» quralına aylanıp ketkeninen de beter, túrkmenler arasında ádawat otın tutandır ǵan talas-tartıs predmeti bolǵanlıǵı qattı tınıshsızlandıradı. Bul waqıyalar gilemshi hayaldı sheshiwshi qarar ǵa keltirip, qaytıp gilem toqımaslıqqa ant ettiredi: Bul kásipti qoyıw ǵa ant bergenmen, Gilem ushın tógilgende jurt qanı, Urıs-jánjelge sebep tawıp bergennen, Ábzel dedim ónerimdi qurtqanım. I.Yusupov 60-80-jıllarda da qaraqalpaq poemashılı ǵında tabıslı dóretiwshilik miynet etip, onı ideyalıq-jaqtan hár tárepleme bayıttı, poemashılıqqa romantikalıq, tariyxıy, erteklik, miflik- allegoriyalıq poema usa ǵan jańa formalar alıp kirdi. Mısalı, «Dala ármanları», «Tumaris», «Shetkeridegi xata», «Búlbil uyası», «Mámelek oy», «Poseydonnıń ǵázebi», «Máńgi bulaq», «Watan topıra ǵı» poemaları bul pikirimizdiń ayqın dáliyli. Bul dóretpelerdegi obrazlardıń sayram-sayram bolıp jasalıwı, formalıq ózgeshelik, syujet tańlawda ǵı tapqırlıq, ótkir turmıslıq konfliktler tańlay biliwshilik, tematikalıq ráńbáreńlik avtordıń poemalardan poema ǵa úlken izleniwshilik penen ósip ótip, janr sırların meńgeriwge úlken dóretiwshilik qatnas jasap atır ǵanlıǵınan derek beredi. «Dala ármanları» (1964) poeması óziniń romantikalıq ruxı menen ajıralıp turadı. Poemada sheksiz keń Ústirt jáziyrasınıń sırlı baylıqlar kánin ózlestiriwshi geologlardıń qaharmanlıq isleri, ásirimiz ortalarında Qaraqalpaqstanda júz berip atır ǵan jańa ózgerisler jırlanadı. Ústirttiń eski tilsiz, qorqınıshlı, sonıń menen birge, bay tariyxqa tolı eski ótmishi menen jańa ásir adamlarınıń ilimge tiykarlan ǵan sanalı miyneti arqasında jańarǵan jamalı sheber salıstırıwlar arqalı liro- romantikalıq jobada sáwleleniwin tapqan, onda talay tariyxıy waqıyalardıń guwası bol ǵan ǵáziynege bay hám zıqna keń dalańlıq Ústirt tábiyatı menen onı ózlestiriwge umtılıp atırǵan insan arasında ǵı baylanıs oraylıq orında turadı. Poema romantikalıq ruxı, ideyalıq ba ǵıtı, forması jaǵınan qaraqalpaq poeziyasında jańa qubılıs bol ǵanınday, óziniń bilimi, talantı, qıyınshılıqtan qorıqpaytuǵın qaysar, Watanǵa, doslar ǵa, kásibine degen sap muhabbatqa tolı adamgershilikli álpayım minezi menen meńirew dalanıń da tilsim tilin tapqan, qoynı ǵáziynege tolı sıyqırlı sırın ashqan kózi teńizdey kók, aspanday móldir, ushqır qıyalları samalday erkin Arqanıń sahibjamalı - rus qızı Mariya usa ǵan zamanagóy jaslardıń romantikalıq obrazın jasaw sıpatları boyınsha 60-jıllar qaraqalpaq poemashılı ǵına jańa lep alıp keldi. 31 Poemada «jabayı shólge ómir ákelip, óz ómirin qurban etken jas oyshıl» qızdıń tragediyalıq halatı, onıń ullı ármanlar jolında ǵı qaharmanlıq háreketleri emotsional tárizde súwretlenedi: Download 1.59 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|