Òzbekstan respublikasi joqari hàM Òrta arnawli bilimlendiriw ministrligi berdaq atindaǵi qaraqalpaq màmleketlik universiteti sirtqi bólim Ekonomika fakulteti Duniya juzi ekonomikasi hám xaliq araliq ekonomikaliq qatnasiqlar pàninen

1. 2 pul-pul sistemasın rawajlandırıw

1957 jıldan beri Frantsiya ulıwma bazardıń aǵzası, yaǵnıy 1996 jılda Maastrixt kelisimlerine qaray 18 Evropa mámleketlerin birlestirgen Evropa Birlespeine aylantırılǵan Evropa ekonomikalıq jámiyetshiligi. Usınıń sebepinen, Frantsiya uzaq waqıt dawamında tekǵana ishki ekonomikalıq rawajlanıw sebepli, bálki Evropa integraciyasınıń aktiv aǵzası bolǵanlıǵı sebepli de pul birligi - Frank hám pul mámilesiniń qatańlıǵı haqqında qayǵılanıwı kerek edi.

Frantsiyanıń kredit hám finans sistemasınıń iskerligi 1984 jıldaǵı nızam menen tártiplestiriledi. Ol 3 dárejeni óz ishine aladı :
1. Oraylıq bank
2. kommerciya bankleri
3. qánigelesken kredit shólkemleri.
Múlkshilik forması mámleket hám jeke bolıwı múmkin.
Shólkem formasında :
- aksiyadorlik jámiyetleri;
- kooperativlar;
- kommerciya mákemeleri;
- jámiyetlik kárxanaları.
Frantsuz pul-kredit sistemasın shólkemlestiriwdiń ayriqsha ózgesheligi sonda, mámlekette nızamshılıqta kredit institutlarınıń bank hám bank bolmaǵan institutlarǵa bóliniwi joq. Biraq talap etip alınatuǵın depozitlarni eki jılǵa shekem qabıllaw huqıqına iye bolǵan hám bunday huqıqqa iye bolmaǵan kredit shólkemleri ortasındaǵı parq nızam menen bekkemlengen. Evro ushın jańa xalıq aralıq valyuta retinde tiykarǵı qáwiplerden biri sonda, onıń artında anıq qızıǵıwshılıq hám maqsetlerge iye bolǵan birden-bir mámleket emes, bálki ekonomikalıq hám siyasiy salmaǵı, materiallıq hám huqıqıy dástúrlerimenen ajralıp turatuǵın bir neshe mámleketlikler bar. Islengen milletleraro institutlar milliy mámleketlikler tárepinen berilgen sheklengen kepilliklerge iye. Ekenin aytıw kerek, ekonomikalıq hám valyuta Birlespeinde pul-kredit, valyuta hám finanslıq siyasat salasındaǵı eń zárúrli qararlar túrli institutlar tárepinen AQShning nátiyjeli oraylastırılǵan valyuta siyasatı menen básekilasha almaytuǵın quramalı mexanizm tiykarında qabıl etiledi[15, C. 122]. EMU ishindegi siyasatti ámelge asırıw kóbinese krizislı jaǵdaylar júzege kelip unamsız rol oynawı múmkin bolǵan institutsional hám protsessual qıyınshılıqlar menen tosqınlıq etedi. Áwele, biz pul-kredit hám valyuta siyasatı ushın juwapker bolǵan ECB ortasındaǵı háreketlerdi muwapıqlastırıw haqqında gápiramiz. Evropa Birlespesiniń barlıq mámleketleriniń finanslıq siyasatın qáliplestiretuǵın Ekofin keńesi, EMUGA aǵza mámleketlerdiń ekonomikalıq hám finanslıq siyasatı ushın juwapker bolǵan evro Keńesi hám kóplegen operatsion máseleler saqlanıp qalǵan milliy húkimetler tárepinen.
Tiykarǵı mashqala sonda, ECB pul mámilesi hám kredit munasábetlerin tártipke salıw menen shuǵıllanadı hám finanslıq siyasat Evropa Birlespeine aǵza mámleketlerdiń ekonomika hám finans ministrleri qolında. EMUDA pul-kredit hám valyuta siyasatınıń huqıqıy tiykarları xalıq aralıq valyuta bazarlarında aktiv siyasat aparıw múmkinshiliklerin chekleydi. Ulıwma pul-kredit siyasatı hám hátte birden-bir valyuta valyuta Birlespesi ishindegi ayırım mámleketlerdiń ayriqsha qásiyetlerin joq etpeydi, bul mápler dúgilisiwine alıp keliwi múmkin. Mısalı, hálsiz evro eń iri hám rawajlanǵan mámleketler máplerine kóbirek zálel etkazadi hám eger evro hádden tıs bekkemlansa, ekonomikalıq ósiw pátleriniń tómenlewi hám kem rawajlanǵan mámleketlerde social ǵárejetler anıq. Bunnan tısqarı, ECB birinshi náwbette bahalardıń turaqlılıǵındı saqlawǵa hám evroning pul massasın qattı baqlawǵa jóneltirilganligi jáhán valyuta bazarlarında keńeyiwge járdem bermeydi. Sol sebeplerge kóre, ulıwma strategiyalıq maqsetler hám ekonomikalıq jaqınlashuvga qaramay, milliy ústin turatuǵınlıqlar hám pútkil valyuta Birlespesiniń talapları ortasında qarama-qarsılıqlar saqlanıp qalıp atır.
Juwmaq.
Basqa Evropa mámleketleri menen salıstırıwlaganda, Frantsiyada miynet hám tovarlar bazarında báseki hám ósiwdi chekleytuǵın sezilerli sheklewler bar. Miynet bazarındaǵı keyingi reformalar ósiw pátlerin jılına 0, 75% ga asırıwı múmkin. hám jumıs menen támiyinlewdi qollap-quwatlaw boyınsha waqtınshalıq programmalardı bıykarlaw kerek bolsa -de, jumıs menen bántliktiń artıwın xoshametlewi múmkin bolǵan birpara taypa daǵı jumısshılar ushın waqtınsha jumıs menen támiyinlew ilajların kórip shıǵıw múmkin. Frantsiya húkimeti 2010 jılda frantsuz bankirlariga hár jılı tolıqnatuǵın bonuslarga salıq undirishdan shama menen 360 million evro aldı. Shama menen 270 million evro 100 mıń evrogacha bolǵan amanatlardıń qawipsizligin kepillikleytuǵın arnawlı fondga ótkerildi. Qalǵan 90 million evro tuwrıdan-tuwrı mámleket byudjeti mútajliklerine sarplandi.