Òzbekstan respublikasi joqari hàM Òrta arnawli bilimlendiriw ministrligi berdaq atindaǵi qaraqalpaq màmleketlik universiteti sirtqi bólim Ekonomika fakulteti Duniya juzi ekonomikasi hám xaliq araliq ekonomikaliq qatnasiqlar pàninen

2. Jáhán ekonomikasında Frantsiya
2. 1 Frantsiyanıń sırtqı sawda siyasatı

Frantsiyanıń sırtqı sawda siyasatınıń qáliplesiwine tómendegi faktorlar hám ayrıqshalıqlar sezilerli tásir kórsetdi:

* sheriklerdiń tiykarǵı bólegi sanaatı rawajlanǵan mámleketlikler bolıp tabıladı;
* sanaat tovarları sırtqı sawda predmeti esaplanadı ;
* sırtqı sawdanıń strukturalıq ózgesheligi;
* rawajlanıp atırǵan dúnyadan energiya hám sheki onim importına joqarı baylanıslılıq ;
tábiy resurslar menen támiyinleniwdiń tómenligi. Bunday shártlesiw mámlekettiń sırtqı sawda siyasatınıń hasası bolǵan eki maqsetti belgilep berdi:
* sırtqı sheki onimge ǵárezliliktiń tómenlewi;
* xalıq aralıq maydanda kiripti kóbeytiw hám óz ekonomikasınıń iskerlik sheńberin keńeytiw ushın sharayat jaratıw.
Sırtqı tovarlarǵa ǵárezlilikti yumshatish ushın Frantsiya húkimeti milliy energiya islep shıǵarıwdı tejew hám xoshametlew, onıń import dáreklerin diversifikatsiya qılıw siyasatın aparıwdı basladı. Bul strategiyanı ámelge asırıw ushın ush ekonomikalıq qural isletilingen:
* a) energiya bahasınıń asıwı menen támiyinleniwi múmkin bolǵan energiya talabınıń tómenlewi;
* b) energiya tutınıwınıń artıwın tártipke salıw ;
* v) energiyanı tejewdi xoshametlew ushın sanalı siyasatti ámelge asırıw • informaciya qurallarında targ'ib qılıw, onı tejewdi támiyinleytuǵın investitsiyalar ushın premium sistemadan paydalanıw, jeńillikli kredit beriw hám salıq jeńillikleri) (M qosımsha )
Bul siyasat tekǵana islep shıǵarıw tarawına, bálki turaq-jay qurılısına da tiyisli edi. Bul strategiyanıń aqıbetleri YaIMning ósiwi edi. Usınıń menen birge, milliy energiya islep shıǵarıwdı kóbeytiwge qaratılǵan siyasat alıp barıldı. Sonı atap ótiw kerek, manevr qılıwdıń eń úlken múmkinshilikleri ámeldegi, sebebi milliy energiya islep shıǵarıw mámleket sektorı tárepinen qadaǵalaw etilgen. 2000-jıllardan baslap Frantsiya húkimeti milliy kómir islep shıǵarıwdı dıqqat menen úyrenip shıqtı, sebebi onı qazib alıw ǵárejetleri basqa mámleketlerge salıstırǵanda hádden tıs joqarı edi jáne bul onı islep shıǵarıw ushın subsidiyalarni kóbeytiwdi talap etdi[31]. Kómir qazib alıw 43, 2% ten 10% ge shekem kemeydi.
Soǵan uqsas jaǵday milliy gaz hám neft islep shıǵarıw menen baylanıslı edi. Energiya ǵárezsizligine erisiw ushın Frantsiya húkimeti energiya óndiristiń 60 payızın hám tutınıwdıń 30 payızın támiyinleytuǵın keń kólemli atom energiyası programmasın ámelge asırdı. Buǵan uran óz ishine alǵan sheki onim importı, sonıń menen birge, óziniń bayıtılǵan uran menen támiyinleniwi járdem berdi. Yadro elektr stanciyalarınıń uzaq múddetli amortizatsiya múddeti menen baylanıslı qarızlardıń kóbeyiwi jańa energiya dáreklerin (geotermik, quyash energiyası, samal ) qıdırıwdı xoshametlantirdi. Qabıl etilgen barlıq sharalar nátiyjesinde mámlekettiń energetikalıq qaramligi zaiflashdi. Joqarıdaǵı qol menen bir qatarda energiya importınıń geografiyalıq dáreklerin diversifikatsiya qılıw strategiyası da qatnastı. Onıń tiykarǵı waziypası OPEK mámleketlerine ǵárezlilikti kemeytiw qálewi edi. Saudiya Araviyası menen neft, tábiy gaz - postsovet mámleketleri, Jazair, uran - Niger hám Gabon menen uzaq múddetli shártnamalar dúziw tiykarǵı qural boldı [32].
Támiynat úzilisleri qáwpin kemeytiw ushın siyasat tort aylıq milliy tutınıw kóleminde neft rezervlerin toplawǵa qaratılǵan edi. hám eger neft rezervleri waqıtı -waqıtı menen tómenlep ketken bolsa, uran rezervleri mudami joqarı dárejede saqlanıp turardı. Frantsiyanıń náwbettegi siyasat vektorı basqa tavar gruppaları, atap aytqanda, mineral sheki onimlerden ǵárezsizlikti támiyinlew ushın sırtqı ǵárezsizlikti támiyinlewge qaratılǵan edi. Onıń qolı importtı sheklew, támiynat dáreklerin diversifikatsiya qılıw, paydalanıw ústinen qadaǵalawdı kúsheytiw hám kepillik rezervlerin jaratıw edi. Importtı sheklew wazıypaları kóplegen jollar menen sheshildi, olar arasında ústin turatuǵın wazıypalar : sheki onimlerden aqılǵa say paydalanıw, tejewdi xoshametlew, ekilemshi paydalanıwdı kóbeytiw. Olar fiskal sharalar, jeńillikli kreditler hám subsidiyalar járdeminde sheshildi.
Ishki talaptıń torayishi hám sırtqı bazarǵa sheklengen kirip barıwı ekinshi jáhán urısı tawsılǵanınan berli Frantsiyanıń sırtqı ekonomikalıq siyasatı sistemasında tiykarǵı orındı iyelep kelip atır, sebebi bir neshe on mińlaǵan frantsuz isbilermenlerinen tek 500 tasi kirip támiynatın támiyinleydi. Da mámleket, de paradavlat dárejesindegi organlar sisteması sawda siyasatı tariypini, kirip usınısların ilgeri jıljıtıw ilajların, informaciya hám máslahát járdemin, básekige shıdamlılıqtı asırıw ushın texnikalıq járdem kórsetiwdi, sırtqı ekonomikalıq iskerlikti qamsızlandırıwlawdı, sonıń menen birge kirip kreditlerin beriwdi qattı qadaǵalaw astına aldı. Kiripti mámleket shólkemleri tárepinen qollap-quwatlawdan tısqarı, Frantsiya sırtqı ekonomikalıq siyasatı mámlekettiń kirip potencialın asırıwǵa járdem beretuǵın uyqas mexanizmge iye. Bul birinshi náwbette:
* kreditni siyasiy xaterler, urıslar, revolyuciyalar, valyuta qadaǵalawı hám tábiyǵiy apatlardan qamsızlandırıwlaw tártibinde berilgen kepillikler. Usınıń menen birge, kirip etiwshilerdiń qamsızlandırıw sıylıqları tómen hám básekige shıdamlılıqtı salmaqlilashtirmaydi hám tiykarǵı qıyınshılıqlar mámlekettiń elkasiga túsedi;
* kiripshilerge ilimiy-izertlew jumısları, sırt elde kórgezbeler shólkemlestiriw hám h. k. ǵárejetlerin orawǵa múmkinshilik beretuǵın keń kepillikler kompleksi. kárxanalar ushın emes, bálki mámleket ushın ;
* usınıslardı qamsızlandırıwlaw, " injenerlik";
* kárxananı ishki bahalardıń eliriwinen qorǵaw etetuǵın ekonomikalıq qáwip kepilligi hám " chegirma" bul kepillikti jasırın kirip subsidiyasiga aylantıradı ;
* sırt elde satıwdı rawajlandırıw hám ósiwine járdem beretuǵın jeńillikli shártlerde finanslıq támiynlew;
* kirip kreditleri. Bunnan tısqarı, ádetiy zatlar menen bir qatarda, olar kiripshilerge tekǵana satıwdı, bálki satıp alıwdı finanslıq támiynlewdi de usınıwlarına múmkinshilik beredi. Sońǵı 15 jıl ishinde keshiktirilgan tólewdi ámelge asırıwǵa múmkinshilik beretuǵın kreditler sezilerli dárejede kemeydi hám qánigelestirilgen kreditlerdiń jeńillikleri soǵan uyqas túrde kemeytirildi. Kirip kreditleri mámleket hákimiyatınıń aralasıwın chekleydi hám banklerdiń erkin báseki ob'ekti esaplanadı. Úskeneler kiripin finanslıq támiynlewde kredit siyasatı daǵı birpara jeńillikler ámeldegi bolıp qalıp atır (qatań procent stavkaları, progressiv tólew tártibi).
Rossiya statistikasına kóre, Frantsiya Evropa mámleketleri - Rossiyanıń tiykarǵı sawda serikleri arasında sawda kólemi boyınsha segizinshi orındı iyelep, Germaniya, Gollandiya, Italiya, Finlyandiya, Polsha, Ullı Britaniya hám Shveytsariya sıyaqlı mámleketlerden artta qalıp atır. Rossiya -Frantsiya sawdası joqarı dinamizm menen ajralıp turadı : mısalı, 2001-2008 jıllarda. biziń tavar aylanbamız 5 retten kóbirek o'sdi (B, 3-qosımsha ).
Rossiya statistikasına kóre, 2003-2009 jıllarda Rossiya hám Frantsiya ortasındaǵı sawda kórsetkishleri. tómendegi maǵlıwmatlar menen xarakterlenedi (million dollar ). AQSh):
2008 jıl nátiyjelerine kóre Rossiya -Frantsiya aylanbası 35, 3 procentke o'sdi, sonday-aq Rossiya kiripi 40, 4 procentke, Frantsiyadan import bolsa 29, 6 procentke o'sdi. 2009 jıldıń dáslepki bes ayı nátiyjelerine kóre jáhán ekonomikalıq sharayatındaǵı ózgerisler sebepli Rossiya -Frantsiya tavar aylanbası 2008 jıldıń sol dáwirine salıstırǵanda 37 procentke, sonday-aq Rossiya kiripi 43, 1 procentke, Frantsiyadan import 26, 7 procentke kemeydi.
Frantsiya statistikasına kóre, 2003-2009 jıllarda Rossiya hám Frantsiya ortasındaǵı sawda kórsetkishleri. tómendegi maǵlıwmatlar menen xarakterlenedi (million evro):

Sonday etip, Frantsiya statistikasına kóre, 2008 jılda Rossiya hám Frantsiya ortasındaǵı tavar ayırbaslaw 2007 jılǵa salıstırǵanda 23, 7 procentke, sonday-aq Rossiyadan Frantsiyaǵa kirip 23, 4 procentke, Frantsiyadan import 24, 3 procentke o'sdi. 2009 jıldıń birinshi sheregi nátiyjelerine kóre bul kórsetkishlerdiń 2008 jıldıń sol dáwirine salıstırǵanda ósiw páti uyqas túrde -32, 4% (tavar aylanbası ),- 35 % (kirip,- 27 % (import ) ni quradı.

Frantsiya bajıxana statistikasına kóre, Rossiya -Frantsiya tavar aylanbası kólemi Rossiya kórsetkishlerinen asıp ketedi. Óytkeni, atap aytqanda, frantsuz bajıxana statistikası Rossiyadan úshinshi mámleketler arqalı jetkizip beriletuǵın tovarlardı, sonıń menen birge, Rossiya statistikasında esapqa alınǵan Frantsiya daǵı shet el kompaniyalardıń sho'ba kárxanaları tárepinen islep shıǵarılǵan mashinalar, úskeneler, parfyumeriya, kosmetika hám elektr xojalıq tovarlardı Rossiyaǵa bólek jetkizip beriwdi óz ishine aladı. tiyisli mámleketlerden import retinde mámleketler. Sonıń menen birge, 2005 jıl yanvar ayınan baslap Frantsiya bajıxana statistikası tábiy gazdı aqırǵı tranzit mámleketine jetkizip beriwdi esapqa aladı (Rossiya mısalında bul Belgiya hám Germaniya ).
2008 jıl nátiyjelerine kóre Rossiyanıń Frantsiyaǵa kiripiniń eń iri tavar pozitsiyalari: mineral janar may, neft hám ónimler (10, 4 milliard dollar ). AQSh dolları ), ximiya sanaatı ónimleri (1, 06 mlrd. AQSh dolları ), metallar, olardan tayarlanǵan ónimler (0, 3 mlrd. AQSh dolları ), aǵash hám sellyuloza-qaǵaz ónimleri (0, 1 mlrd. AQSh dolları ), mashinalar, úskeneler, transport quralları (0, 1 mlrd. AQSh).
2008 jılda Frantsiyadan Rossiyaǵa import quramı tiykarınan ush ónim toparı tárepinen qáliplestirilgen: mashina hám úskeneler, transport quralları (4, 7 milliard dollar ). AQSh dolları ), ximiya sanaatı ónimleri, sonday-aq farmacevtika hám parfyumeriya ónimleri (3, 2 mlrd. AQSh dolları ), azıq-túlik ónimleri hám awıl xojalıǵı sheki onimsi (1, 3 milliard dollar ). AQSh). 9 sm. ILOvA G, E)
Sonday etip, biz Frantsiyanıń sırtqı sawda siyasatın kórip shıqtıq.