Òzbekstan respublikasi joqari hàM Òrta arnawli bilimlendiriw ministrligi berdaq atindaǵi qaraqalpaq màmleketlik universiteti sirtqi bólim Ekonomika fakulteti Duniya juzi ekonomikasi hám xaliq araliq ekonomikaliq qatnasiqlar pàninen

2. 2 Jáhán daǵdarısınıń Frantsiya ekonomikasına tásiri

Frantsiya ekonomikası bıyılǵı jılı urıstan keyingi jıllardaǵı eń jaman retsessiyani basdan keshirip atır. Byudjet deficitligi Evropa Birlespesi tárepinen belgilengen " krizistan aldıngi" normalardan derlik eki ese ko'p bolıp tabıladı. Bunı Frantsiya húkimetiniń rásmiy túrde daǵaza etilmegen, biraq baspasózge málim bolǵan qayta kórip shıǵılǵan byudjet prognozları tastıyıqlaydı. Ekonomika ministrligi bul maǵlıwmatlardı tastıyıqladi [33]. 9 SM. ILOvA E)

Frantsiya ushın jańa qayǵılı nomerler húkimetke ekonomika ministri Kristin Lagard tárepinen usınıs etiledi. Aldınǵı rásmiy prognozǵa kóre, ol uzaq waqıttan berli óz ma`nisin joǵatǵan, biraq jańası menen almastırilmagan, Frantsiya ekonomikası bıyılǵı jılı 0, 2-0, 5 procentke ósiwi kerek. Jańa prognozlar sonı kórsetedi, 2010 jılda Frantsiya ekonomikası 1, 5 procentke qisqaradı, dep xabar beredi Reuters Frantsiya parlamentindegi derekke súyene otirip. Bul 1975 jılda ekonomikanı páseńlewge alıp kelgen neft zarbasi waqtında YaIMning tómenlewinen kóbirek. Keyin YAIM 1% ga kemeydi. Evropa komissiyası 2009 jılda Frantsiya ekonomikasınıń 1, 8 procentke, XvF bolsa 1, 9 procentke qısqarıwın shama etdi. Frantsuz prognozları kelesi jılda evro aymaǵındaǵı ekinshi iri ekonomikanıń ósiwi 1% bolıwı múmkin bolǵan tikleniwdi názerde tutadı. Frantsiya húkimeti Evropa Birlespeine kredit beriw qaǵıydalarında belgilengen ádetiy sheklewlerdi itibarsız qaldırıp, bank sistemasın hám ulıwma ekonomikanı qollap-quwatlaw ushın milliardlap mablag ' sarpladi. Bıyılǵı jılı byudjet deficitligi YaIMning 5, 6 procentine jetiwi kútilip atır. Ol 2010 jılda 5, 2% ge shekem hám 2011 jılda 4% ge shekem azayadı, biraq Maastrixt shártnaması menen belgilengen 3 procent shegaradan talay joqarı bolıp qaladı.
Frantsiyanıń jáhán ekonomikalıq daǵdarısınan shıǵıw ushın bir neshe anıq jollardı ajıratıw múmkin:
1. Mámlekettiń protektsionistik ilajların biykarlaw etiw.
2. Xalıq aralıq finans bazarların tártipke salıwdıń global mexanizmin jaratıw.
3. XvJ " portfelini" 500 milliard dollarǵa asırıw.
4. Ekonomikanı modernizaciyalawǵa investitsiyalar.
5. ECB hám aǵza mámleketlikler tárepinen kepillik berilgen evrobondlarni shıǵarıw.
6. 75 milliard evroni Evropa Birlespesiniń ayrıqsha turaqlılastırıw fondına jiberiw.
7. Energiya joybarlarına 5 milliard evro ajıratıw.
Frantsiya global finanslıq krizistan azap chekdi, biraq onıń ekonomikalıq kórsetkishleri Germaniyadan tómen bolsa -de, Gretsiya, Portugaliya, Ispaniya hám Vengriya ekonomikasına qaraǵanda talay jaqsı kórinedi. Biraq, ekonomikalıq krizis siyasiy krizis menen de kusheytip atır.
2009 jıl aqırında ekonomikalıq páseńlew 2, 2% ni quradı, mámleket qarızınıń ósiwi YaIMning 80% ge shekem o'sdi, byudjet deficitligi derlik 8% ge shekem o'sdi hám jumıssızlıq 10% ga jaqınlasdı. Bunday unamsız maǵlıwmatlar sebepli 2010 jılda mámleket ǵárejetlerin 10 procentke kemeytiw, birpara social programmalardı kemeytiw hám pensiya jasını asırıw menen pensiya reformaın ótkeriw joybarlastırılǵan. ministrlerdiń járdemshileri sanı qısqartiriladi, xızmet mashinaları parki qısqartiriladi hám Prezident administraciyasınıń birpara kóshpelis múlki satıladı. Onıń ushın shama menen 95-100 milliard dollar tejew joybarlastırılǵan. byudjet deficitligin kemeytiwge qaratılǵan evro. 2013 jılǵa kelip ol házirde ámeldegi bolǵan 8% ornına 3% ni uyımlastırıwı kerek[34].
Prezidenttiń hádden tıs narazılıǵına jáne onıń siyasatı nátiyjelerine qaramay, kópshilik frantsuzlar ózgeris zárúr ekenligin túsiniwedi hám tap sol sorawlar nátiyjelerine kóre olardı qollap -quwatlaydilar. Sonı da atap ótiw kerek, N. Sarkozi jáne onıń jámááti ózgerisler maydanın jaratılıwma muvaffaq boldı. Mámleket sońǵı 20 jıl ishinde bolǵanı sıyaqlı bir orında turmaydı, lekin aldınǵa jıljıydı. Bunnan tısqarı, krizis dáwirinde Frantsiya ideyalar innovatori mártebein aldı hám taǵı N. Sarkozining qaytarıp bolmaytuǵın energiyası sebepli Evropa Birlespesiniń rásmiy bolmaǵan etakchisiga aylandı. Forbes jurnalı nátiyjelerine kóre, Frantsiya jasaw ushın eń jaqsı mámleket retinde birinshi orında turadı hám " erkinlik", " den sawlıqtı saqlaw" hám " qawipsizlik" kórsetkishleri boyınsha maksimal kórsetkishlerge iye.
2009 jılda byudjet deficitligi jalpı ishki ónimdiń 8 procentinen (8, 2%) asdı. Bul Evropa turaqlılıq shártnaması tárepinen ruxsat etilgen 3% ornına. Endi Frantsiya mámleketi dúnyadaǵı hámme zatqa mámleket jalpı ishki óniminiń 78 payızın qarızdar. Sol sebepli prezident mámleket ǵárejetlerin kemeytiw ushın shápáátsiz gúresmoqchi. Usınıń menen birge, Sarkozi salıqlardı asırıw múmkin emesligin tákirarladi. 2010 jılda Frantsiyada ekonomikalıq ósiw bir procentten sal kóbirek bolıwı kútilip atır. Eger retsessiya ósiw menen almastırılǵan sonda da, jumıssızlıq kamayguncha aldanib qalıw erte, dep eskertti Nikolas Sarkozi[35]. Frantsiyada aralas ekonomika mámleket sektorınıń kútá úlken úlesine iye. Húkimet qashannan berli kóplegen iri kompaniyalar, bankler, qamsızlandırıw kompaniyaların bólekan yamasa tolıq jekelestirgen hám sol sıyaqlı etakchi firmalarda óz úleslerin bergen. Frantsiya sayaxatshılar tárepinen dúnyadaǵı eń kóp keliletuǵın mámleket bolıp, turizm dáramatları boyınsha dúnyada úshinshi orında turadı. Hár jılı mámleketke 70 millionnan artıq sayaxatshı keledi. Frantsiya ishki ekonomikalıq tutınıw hám mámleket tárepinen tártipke solinishi sebepli Evropa birlespesiniń basqa iri ekonomikalıq sistemalarına qaraǵanda global ekonomikalıq krizistı jaqsılaw basdan keshirdi. (E-ILOvAGA QARANG).
Biraq, Frantsiyanıń Real jalpı ishki ónimi 2. 1 de 2009% ga o'sdi, jumıssızlıq dárejesi bolsa 7. 4 te 2008% ten 10% ga asdı. Ekonomikalıq krizisqa juwapan húkimet 35 milliard dollarlıq ekonomikanı xoshametlew rejesin 2009 jıl fevral ayında kishi biznes ushın infratuzilma investitsiyaları hám salıq jeńilliklerine qaratdı. Frantsiyanıń salıq yuki Evropada eń joqarı kórsetkishlerden biri bolıp qalıp atır - YaIMning derlik 50%. Mámleket byudjeti deficitligi 2008 jıldaǵı YaIMning 3. 4 procentinen 2009 jıldaǵı YaIMning 8 procentinen kóplegenine, evro aymaǵınıń 3 procentinen asıp ketti. (E-ILOvAGA QARANG).
Sonday etip, biz jáhán daǵdarısınıń Frantsiya ekonomikasına tásirin kórip shıqtıq.


Juwmaq

Sonday etip, joqarıda aytıp ótilgenlerge tıykarlanıp, biz tómendegilerdi atap kórsetiwimiz múmkin.

Bank, qamsızlandırıw, sawda xızmetlerin kórsetetuǵın frantsuz kompaniyaları da jáhán bazarında joqarı básekige shıdamlı bolıp tabıladı. Sonday etip, Parij fond birjasındaǵı aktsiyalardıń bazar kapitallastırılgan ma`nisi Frantsiya jalpı ishki óniminiń 50 payızın quraydı, bul bolsa Parijnı dúnyadaǵı 7-iri finanslıq orayǵa aylantıradı. Frantsiya daǵı qamsızlandırıw sektorı jáne de joqarı mártebege iye-dúnyada 4-orın, Frantsiyanıń " Aha" kompaniyası pútkil Evropadagi eń iri qamsızlandırıw kompaniyası esaplanadı. Jumsaq jaǵımlı ıqlımı, gózzal tábiyaatı, bay tariyxıy hám materiallıq miyraslarına iye bolǵan Frantsiya jılına 71 million sayaxatshın tartadı, usınıń menen birge planeta daǵı eń kóp keliletuǵın mámleket esaplanadı. Turizmdan alınatuǵın dáramat boyınsha Frantsiya 3-orındı iyelep, AQSh hám Italiyadan keyin ekinshi orında turadı.
Frantsiya mámleket sektorı byudjeti deficitligi kelesi jılda YaIMning 6 procentige shekem, 2010 jıldaǵı YaIMning 8 procentine salıstırǵanda azayadı hám 2013 jılda YaIMning 3 procentine etedi, oǵan kóre mámleket rásmiyleri byudjet deficitligi boyınsha evro aymaǵında belgilengen normaǵa erisiwge wáde beriwdi, dedi dúyshembi kúni Frantsiya prezidenti Nikolas Sarkozi.
Dow Jones Newswires xabarına kóre, bir saat dawam etken televiziyalıq intervyusida Sarkozi taǵı bir bar onıń húkimeti ilgeri wáde etilgeni sıyaqlı úlken byudjet deficitligin kemeytiwin ayttı. Prezident húkimet bul maqsetke erisiw ushın qashannan berli sharalar kórgenin hám sol jóneliste dawam etiwin ayttı. Bul tarawdaǵı ilajlar, mısalı, mámleket xizmetkerleri sanın kemeytiwdi hám kelesi pensiya reformaları járdeminde ámelge asırılıwın óz ishine alıwı múmkin.
2009 hám 2010 jıllarda Frantsiya byudjeti deficitligi 100 milliard evrodan asdı. Sol munasábet menen, mámleket húkimetiniń byudjet deficitligin kemeytiwge bolǵan qatańlıqı ekonomistler hám ilimpazlar tárepinen, ásirese, tek mo " tadil bolǵan ekonomikalıq tikleniw fonında shubha astına alınadı. Usınıń menen birge, qısqa múddette 2008 yilgi jáhán ekonomikası daǵı ekonomikalıq aktivliktiń sezilerli ósiwi kútilmeydi. Bul unamsız jaǵdayǵa qaramay, Frantsiya húkimeti ekonomikanı xoshametlew ǵárejetlerin kemeytirdi, bul bolsa óz gezeginde 2010 jılda byudjet deficitliginiń tómenlewine alıp keldi.
Sonday etip, biz ekonomikalıq rawajlanıwdıń tiykarǵı kórsetkishlerin, valyuta -pul sistemasınıń rawajlanıwın, Frantsiyanıń sırtqı sawda siyasatın, jáhán daǵdarısınıń Frantsiya ekonomikasına tásirin, zamanagóy sharayatta mámlekettiń rawajlanıw tendentsiyaların kórip shıqtıq.
Maqset munasábeti menen biz tómendegi wazıypalardı ashıp berdik:
- Frantsiya ekonomikasın rawajlandırıw ushın zárúr shárt-shárayatlardı úyreniw;
- krizis sharayatında mámleket ekonomikasınıń jaǵdayın úyreniw;
- mámlekettiń ekonomikalıq jaǵdayın bahalaw ;
- mámleket daǵdarısınan shıǵıw jolların úyreniw.
Sonıń menen birge, ishda Frantsiya ekonomikasın jáne de rawajlandırıw boyınsha prognozlar etilgen. Prognozlar frantsuz analizchilarining pikiri tiykarında ámelge asırıldı.