Ózbekđstan respublđkasí xalíq bđLĐmlendđRĐw mđNĐstrlđGĐ

Dogmatikalıq  oqıtıw  –  jámáát  tiykarında  qabıl  etiw  xızmetiniń  dáslepki  túri 

bolıp,  orta  ásirlerde  keń  tarqalǵan.  Orta  ásirlerde  Batıs  Evropada  dogmatikalıq 

oqıtıwda  latın  tili,  Orta  Aziyada  bolsa  arab  tili  jetekshi  orında  bolǵan.  Musılman 

pedagogikalıq  koncepciyasi  sezilerli  intellektuallıq  qásiyetke  iye  bolǵan.  Óz 

bilimlerinen  jedel  paydalana  alǵan  adam  ǵana    kámillikke  erise  aladı  dep 

esaplanǵan.  “Haqıyqıy  ideyalar”  (Abu  Ali  ibn  Sino.  «Donishnoma»  «Bilimler 

kitabı»),  haqıyqıy  bilimlerdi  ózlestiriwge  eki  nárse  kesent  beredi:  sózlerdiń  anıq 

hám pikirlerdiń túsinikli emesligi. Bul kemshiliklerdi saplastırıwda logika ayrıqsha 

orın  iyeleydi.  Musılman  mámleketlerinde  balanı  oqıtıw  hám  tárbiyalawda  onıń 

Qurandı  arab  tilinde  yadlap  alıwı  bilim  iyelewdiń  tiykarǵı  shárti  esaplanǵan. 

Bunnan  tısqarı  XV-VII  ásirlerde  bir  qatar  mámleketlerde  parsı  tili  de  úyretilgen. 

Tiykarǵı  tálimdi  balalar  mekteplerde  –  baslawısh  mektepte  alǵan  (muqaddes 

kitaptı  oqıw  hám  talqılaw  sabaqları,  oqıw,  jazıw  hám  esaplawǵa  úyrengen). 

---

56 

 

Dogmatikalıq oqıtıwda oqıwshılardıń tiykarǵı iskerligi tıńlaw, oqıw, yadlaw, este 

saqlaw hám tekstti sózbe-sóz tákirarlawdan ibarat bolǵan. 

Joqarı tálim medreselerde berilgen. Mawerennaxrdaǵı eń iri  oqıw orınlarına 

Samarqand, Buxara, Úrgenish hám Ǵijdiwandaǵı medreselerdi atap ótiwge boladı. 

Bul aǵartıwshılıq oraylarınıń rawajlanıwı XV-VII ásirlerge tuwrı kelgen. Medrese-

lerde  oqıw  parsı  tillerinde  alıp  barılǵan.  Talabalar  májbúriy  túrde  arab  tilin  de 

úyrengen.  Oqıw  jobasında  grammatika,  Quran,  Hádis,  ritorika,  logika,  metafizika, 

geologiya,  ádebiyat,  huqıqtanıw  sıyaqlı  pánler  kirgizilgen.  Oqıtıw  tiykarınan 

awızeki  túrde  alıp  barılǵan.  Biraq  talabalar  paydalanǵan  oqıw  ádebiyatları  áste 

aqırın  kópqırlı  bolıp  quramalasıp  baradı.  Mektepte  oqıw  er  balalar  ushın 

mólsherlengen.  Biraq  hár  bir  bay  shańaraq  qız  balaların  oqıtıw  ushın  úyine 

oqıtıwshı jallaǵan.  

Domatikalıq  oqıtıw  ornına  áste-aqırın  oqıw  procesinde  kórgizbelilikti  en 

jaydırıw  nátiyjesinde  túsindirmeli,  túsindirmeli-kórgizbeli  sıyaqlı  oqıtıw  formaları 

paydalanıla basladı. 

Házirgi  waqıtta  respublika  territoriyasında  jumıs  islep  turǵan  zamanagóy 

oqıw orınlarında oqıwdıń eń áhmiyetli úsh túrinen paydalanılmaqta:  

 

túsindirmeli-  kórgizbeli  tálim  (ol  dástúriy    yamasa  informaciya  beriwshi  

tálim dep te ataladı); 

 

mashqalalı  oqıtıw; 

 

programmalastırılǵan tálim, yamasa komp`yuterli oqıtıw.  

Búgingi  kúnde de orta ásirde keń qollanılǵan tálim túrleri – domatikalıq hám 

sxolastikalıq oqıtıw  elementleri de saqlanıp kelmekte.