Ózbekđstan respublđkasí xalíq bđLĐmlendđRĐw mđNĐstrlđGĐ

OQITIWDI ShÓLKEMLESTIRIWDIŃ TÚRLERI HÁM FORMALARI. 

SABAQ -OQITIWDI ShÓLKEMLESTIRIWDIŃ TIYKARǴI FORMASI 

SIPATINDA 

 

Joba: 

 

1.

 

Oqıtıwdıń túrleri,  formaları hám olardıń sıpatlaması. 

2. Bilimlendiriw pedagogikalıq sistemalarınıń rawajlanıw tendenciyası. 

3. Oqıtıwdı shólkemlestiriwdiń formaları hám olardıń didaktikada rawajlanıwı. 

4. Sabaqta oqıwshılardń oqıw iskerligin shólkemlestiriwdiń zamanagóy formaları. 

5. Sabaq -oqıtıwdı shólkemlestiriwdiń tiykarǵı forması  

 

 Didaktikalıq  ideyalar  (sistemalar)  tariyxıy  rawajlanıw  procesinde  jańa  ideya-

lar menen bayıp dáwir talabına say bolǵan sistemaǵa aylanadı. Didaktikalıq siste-

malardıń  izbe-izligi  oqıtıw  teoriyası  hám  ámeliyatınıń  ulıwma  nızamlılıǵı  bolıp 

tabıladı.  Pedagogikalıq  sistemalar  birneshe  túrlerge  bólinedi,  keń  qollanılıwshı 

sistemalar  dástúriy  sistemalar  dep  de  ataladı.  Tálim  túrlerine  jantasıw  oqıw 

procesin  shólkemlestiriw  hám  ámelge  asırıwǵa  qarap  túrlishe  belgilenedi. 

Pedagogikalıq sistemalardıń tiykarǵı túrleri tómendegilerden ibarat: 



 

arxaikalıq (áyyemgi); 



 

áyyemgi (Shumer, Mısr, Qıtayda eramızǵa shekemgi úshinshi mıń jıllıq); 



 

avestolıq  (Baktriya,  Sogdiana,  Xorezmde  –  eramızǵa  shekemgi  VII-VI 

ásirler); 



 

grek (Ellins, grek-rim, rim – eramızǵa shekemgi V-I ásirler); 



 

orta ásir (dogmatikalıq, sxolastikalıq V-XVI ásirler); 



 

jańa (túsindirmeli, túsindirmeli-kórgizbeli, programmalastırılǵan, aralıqtan 

oqıtıw, mashqalalı-programmalastırılǵan, komp`yuterlestirilgen innovaciyalıq); 

---

55 

 



 

shet  el  (túsindirmeli,  túsindirmeli-kórgizbeli,  programmalastırılǵan,, 

mashqalalı-programmalastırılǵan,  komp`yuterli  oqıtıw,  aralıqtan  oqıtıw,  Internet 

járdeminde oqıtıw h.t.b.).  

Avesto  ideyalarına  kóre  qáliplesken  pedagogikalıq  sistema  eramızǵa 

shekemgi VII-VI ásirlerde Orta Aziya territoriyasında zardushtiylik dininiń payda 

bolıwı  menen  qáliplesti.  “Avesto”  zardushtiyliktiń  muqaddes  deregi  bolıp,  óz 

dáwiriniń  enciklopediyası  esaplanǵan.  “Avesto”  ideyaları  boyınsha  balalar  hám 

jaslardı tárbiyalaw tómendegilerden ibarat:  

1) diniy hám ruwxıy tárbiyalaw;   

2) dene tárbiyası;  

3)  oqıw hám jazıwǵa úyretiw.  

Jaslardı tárbiyalawda ana Watanǵa, qorshaǵan átirapqa, tábiyatqa muxabbat 

sezimlerin  oyatıw  áhmiyetli  baǵdar  bolıp  esaplanǵan.  “Avesto”da  jetik  shaxs 

haqqında anıq pikirler bildirilgen.  

Sistemalı  oqıtıwdıń  dáslepki  túri  áyyemgi  grek  filosofı  Sokrat  (eramızǵa 

shekemgi  469-399  jj.)  hám  onıń  oqıwshıları  tárepinen  keń  qollanılǵan  járdemshi 

sorawlarǵa  juwap  tabıw  metodı  bolıp  esaplanǵan.  Bul  metod  sokratsha  sáwbet 

metodı atamasına iye bolǵan. Oqıtıwshı (filosof) oqıwshıda qızıǵıwshılıq oyatıp, 

biliwge  iytermeleytuǵın  sorawlardan  paydalanadı,  pikir  júrgiziw  nátiyjesinde 

oqıwshını  waqıya  hám  hádiyselerdiń  mánis  mazmunın  túsiniwge  jeteleydi. 

Oqıtıwshınıń  pikir  júrgiziwi  kóbinese  ritorikalıq  sorawlardı  talqılaw  menen 

toltırılıp  barıladı.  Bunday  sáwbetler  kóbinese  bir  yamasa  bir  neshe  oqıwshılardıń 

qatnasıwında shólkemlestiriledi.