Ziyoda masharipova

Shi-fo-yi vas /-1 qad-rin, haj / -ri-la be-mo / -ro‘-lan-dan so‘r,
V - - - v-- - V---V---
Ma fo iy lun ma fo iv lun ma fo iy lun ma fo iy lun
Zu-lo-li zav /- q shav-qin tash /- na-i diy-do /- ro‘-lan-dan so‘r.
V - - - v-- - V---V---
- 118-
www.ziyouz.com kutubxonasi
Ma fo iy lim ma fo iy lun ma fo iy lun ma fo iy lun
La-bing sir-rin / ge-lub guf-to / ra ban-dan o‘z / ga-dan so‘r-ma,
v-- - V-- - V---V---
Bu pin-hon nuk / ta-ni bir vo / qi-fi as-ro / ro‘-lan-dan so‘r.
v-- - V-- - V---V---
Go‘-zi yosh-lu / la-ring holi / n na bil-sun / mardumi g‘ofil,
v-- - V-- - V--- V---
Ka-vo-kib say / ri-ni shab to / sa-har be-do / ro‘-lan-dan so‘r.
v-- - V-- - V---V---
G‘a-ming-dan shani’ / tak yon-dim, / sa- bo-dan so‘r / ma ah-vo-lim,
V - - - v-- - V---V---
Bu ah-voli / sha-bi hij-ron / ba-nim-Ia yo / ro‘-lan-dan so‘r.
V-- - V-- - V---V---
X-aro-bi jo / mi ish-qam, nar / gi-si mas-ting/ bi-lur ho-lim,
v-- - V-- - V---V---
Xa-ro-ba-tah / li-ning ah-vo / li-ni xum-mo/ ro‘-lan-dan so‘r.
v - - - V - - - V---V---
Mu-hab-bat laz / za-tin-din be / xa-bar-dir zo / hi-di g‘o-fil,
v-- - V-- - V---V---
Fu-zu-liy ish / q zav-qin, zav / qi shav-qi vo / ro‘-lan-dan so‘r.
v-- - V-- - V---V---
Yuqorida kuzatganimizdek, hijo va mknlar tartibidan ma'lum bo‘ladiki, ushbu g'azal aruzning hazaji musammani musabbag¹ vaznida yaratilgan ekan. Har bir baytda sakkiz mkn mavjud. Demak, g'azalni o'qish jarayonida sakkiz o'rinda qisqa tin olib (pauza) to‘xtab o'tiladi.
G'azalda qisqa va cho‘ziq hijolardan tashqari, o‘ta cbo'ziq hijolar ham mavjud. Chunonchi, birinchi baytdagi bemor, diydor so'zlarining ikkinchi bo‘g‘ini cho‘zib talaffuz qilinadi. Shuningdek, keyingi bayt- lardagi bemor, hushyor, yor, xummor, vor kabi qofiyadosh bo'lib kelgan so‘zlar tarkibidagi o, yo tovushlari ham cho‘zib talaffuz qilinadi.
- 119 -
www.ziyouz.com kutubxonasi
Ushbu g‘azalda vazn talabiga ko'ra, ayrim yopiq hijolar oxiridagi undosh tovush o'zidan keyingi unli bilan boshlangan so‘zga qo‘shilib o'qiladi. Masalan, birinchi baytidagi “hajr ila” birikmasi haj-ri- la tarzida, “bemor o‘landan” birikmasi be-mo-ro‘-lan-dan tarzida o‘qiladi. Bundan keyingi baytlardagi bemor o'landan deb takrorlanuv- chi so‘zlaming barchasi ham shu tarzda o'qiladi. Vazn talabiga ko‘ra, undosh bilan tugagan so'zning unli bilan boshlangan so‘zga qo‘shilib ketish hodisasi “vasl” deb ataladi.
Mashq. Alisher Navoiyning quyidagi g‘azalini o‘qib nasriy bayo- nini tuzib chiqing. Hijo va ruknlarga ajratib vaznini aniqlang. G‘azalni ifodali o‘qishni mashq qiling.
Muvofiq kiydilar, bo‘lmish magar navro‘z ila bayram, Chaman sarvi yashil xil'at, mening sarvi ravonim ham.
Chaman sarvi qolib hayron, mening sarvim qilib javlon, Aning shaydosi bir dehqon, munga shaydo bori olam.
Chaman sarvi qolib bebar, mening sarvim bo‘lub dilbar, Ani el aylabon muztar, bu yeldek sekratib adham.
Qo‘nub ul sarv uza bulbul, chekib gul shavqidan g‘ulg‘ul, Bu sarv uzra ochilib gul, anga terdin tushub shabnam.
Qilib ohim sari parvo, bu yon mayl etmading qat'o, Sabodin, ey qadi ra'no, bo'lur ham sarv gah-gah ham.
Bu bog‘ ichra may, ey soqi, ki bormen asru mushtoqiy,
Ki anda sarv ham boqiy emas, gul ahdi ham mahkam.
Navoiy, kuyin et manzil, yuzu qaddig'a bo‘l moyil,
Ki bog‘ etmas seni xushdil, gulu sarv aylamas xurram.
www.ziyouz.com kutubxonasi
“Saddi Iskandariy” dostonidan Luqmon hikoyatini o‘qish
Eshittimki Luqmong'a davron aro,
Sukun erdi bir kunji vayron aro,
Buzug'ni makon aylab andoqki ganj,
Topar erdi issig‘-sovug‘ boTsa ranj.
Yog‘in yo ko'nasdan ul oromgoh,
Aning jismig'a bermas erdi panoh.
Yoshi mingga yetguncha erdi bu hol,
Birov qildi hayrat yuzidin savol.
Ki: “Ey yorutub yer yuzin donishing,
Ncdin yo‘q jahon ayshi birla ishing?
Vatan aylamay turfa koshonae,
Qilib sen makon kunji vayronae?”
Javob aytti piri omuzgor,
Ki: “Vayrona ichra uzun ro‘zgor.
Bukim chug'z yanglig‘ basar ayladim, Sog'indimki, daf'i zarar ayladim.
Ki chun qilmadim mayl olamg‘a hech,
Meni ul dog‘i solmag'ay g‘amg‘a hech.
Muni ko'rki davrondin eltur chog‘i,
Olur mendin ushbu buzug‘ni dog'i.
Chu oxir adam sori qo‘yg‘um qadam,
Manga bordur ortug' bu vayrona ham.
Jahondin necha el haroson erur,
- 121 -
www.ziyouz.com kutubxonasi
Aning ranjidin maxlas oson erur.
‘azaldagi notanish so‘zlarning izohi: