Ўзму хабарлари вестник нууз acta nuuz мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий

O‘ZBEKISTON MILLIY 
UNIVERSITETI
XABARLARI, 2022, [1/11/1]
ISSN 2181-7324 
 
FALSAFA 
https://science.nuu.uz/ 
Social sciences
 

---

O‘zMU xabarlari Вестник НУУз ACTA NUUz
FALSAFA 
1/11/1 2022 
- 72 -
Tadqiqot metodologiyasi. Jumladan, O‘zbekiston 
Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar 
strategiyasi “Ilmiy-tadqiqot va innovatsion faoliyatni 
rag‘batlantirish, fan va innovatsion yutuqlarni amaliyotga joriy 
etishning samarali mexanizmlarini yaratish” hamda ta’lim 
tizimida innovatsiyalar rivojlanishini ta’minlashning asosiy 
faoliyati yo‘nalishlaridandir. Innovatsion rivojlanish vazirligi 
Oliy 
ta’lim 
tizimida 
innovatsion 
faoliyat 
uchun 
raqobatbardosh muhandis kadrlarni tayyorlash zarurati kabi 
ustuvor vazifalar belgilab berildi. 
Hozirgi vaqtda talabalarning kasbiy faoliyatga 
tayyorgarligini 
shakllantirishda 
muhandislik 
komyuter 
grafikasining 
rolini 
kengaytirish 
zarurati 
aniqlandi. 
Fundamental 
va 
kasbiy 
tayyorgarlikning 
integratsiya 
muvaffaqiyati kasbiy faoliyatga tayyorlikni tushunishni 
belgilaydi[1]. Fundamental fanlarni o'rganish jarayonida 
talabalarning kasbiy faoliyatga tayyorligini shakllantirish 
muammosini hal qilish uchun o'qitishning maxsus modeli 
ishlab chiqildi va uning ishlashi uchun shart-sharoitlar 
shakllantirildi. Taklif etilayotgan modelga ko'ra, talaba 
o'zining kelajakdagi kasbiy faoliyati sohasidagi muammolarni 
hal qilishda fundamental bilimlarni qo'llash bo'yicha loyiha 
texnologiyalari bilan shug'ullana olsa, kelajakdagi kasbga 
tayyor bo'ladi. 
Bunday natijaga erishish uchun an'anaviy o‘qitish 
o'quvchilarning kognitiv faoliyatini boshqarish samarasizligi 
bilan bog'liq asosiy kamchiliklarini bartaraf etish kerak[3]. Bu 
o'tish o'rtacha o‘quvchidan ma'lum bir o'quvchiga yo'naltirish 
bilan bog'liq bo'lib, o'qituvchi to'g'ridan-to'g'ri dars va 
mustaqil ish jarayonida materialni o'zlashtirish sifati haqida 
ma'lumot oladi; shuningdek, o‘quvchilarning bilish faoliyati 
davomida 
ularni 
qo‘llab-quvvatlashdan 
iborat[4]. 
Kamchiliklarni bartaraf etishda pedagogik ta’sir vositalari 
majmuasini o‘z ichiga olgan interfaol o‘qitish usullaridan 
foydalanilsa, samaraliroq bo‘ladi. Talabalarning kelajakdagi 
kasbiy faoliyatiga tayyorgarligini shakllantirish modelini 
samarali amalga oshirish uchun bir qator ta'lim mezonlari 
aniqlandi. 
Birinchisi, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari 
yordamida muhandislik kompyuter grafikasini o‘rganish 
jarayonida talabalarning kasbiy faoliyatga tayyorgarligini 
shakllantirishning ko‘p bosqichli monitoringini amalga 
oshirishga taalluqlidir.
Ikkinchi muddat – muhandislik fanlarini o'rganish 
jarayonida loyiha vazifalarini shakllantirish jarayonida kasbiy 
ish elementlaridan foydalanish. Talabalarning loyihalash va 
tahliliy faoliyatida muhandislik grafikasi o‘qituvchilari va 
tegishli fanlar professor-o‘qituvchilarining ishtiroki ham 
muhim[5]. Ko'p bosqichli monitoringni amalga oshirish IT 
texnologiyalari 
sohasida 
yoki 
uning 
yordami 
bilan 
o'tkaziladigan ma'ruzalar va amaliy mashg'ulotlar davomida 
amalga oshiriladi. Bunday jarayonlar qayta aloqa bilan 
eksperimental ixtisoslashtirilgan auditoriyadan foydalanishga 
asoslangan bo'lib, bu erda talabalarning kognitiv faoliyatini 
nazorat qilish muhitida (talabalarning kognitiv faoliyatini 
avtomatlashtirilgan 
boshqarish 
tizimi) 
tashkil 
etiladi. 
Ixtisoslashtirilgan 
auditoriya 
talabalar 
uchun 
shaxsiy 
kompyuterlar bilan jihozlangan. O'qituvchi test shaklida so'rov 
o'tkazishi va keyin ma'lumotlarni o'zlashtirish darajasi, 
o'quvchilarning yangi materialni real vaqt rejimida keyingi 
echishga va o'zlashtirishga tayyorlik darajasi haqida ma'lumot 
olishi mumkin. Talabalarning shaxsiy xususiyatlarini hisobga 
olish, ularning xulq-atvoridagi ustun tendentsiyalarni, kasbiy 
martaba motivatsiyasini aniqlash uchun birinchi talabalarning 
psixolog bilan ma'ruzasini o'tkazish muhimdir [2].
Talabalarning kognitiv faoliyatini avtomatlashtirilgan 
boshqarish tizimi (ACS SCA)da psixologik-pedagogik teskari 
aloqa model parametrlariga asoslanadi, unda professional 
tanlangan va moslashtirilgan psixologik texnikalar to'plami 
mavjud. 
Muhandislik mutaxassisliklari talabalarini o'qitish 
uchun loyihaga yo'naltirilgan yondashuv qo'llaniladi[7]. 
Talabalarni o'qitishda loyihaga yo'naltirilgan yondashuv 
asosiy va ixtisoslashtirilgan kurslar o'rtasidagi o'zaro bog'liqlik 
asosida aniqlangan muammoli vaziyatlarni hal qilishga 
qaratilgan 
mustaqil 
talaba 
loyiha 
ishiga 
asoslangan 
yondashuvni nazarda tutadi. Ta’limning birinchi yilidan 
boshlab talabalar muhandislik kompyuter grafikasini o'rganish 
jarayonida kasbiy yo'nalish bilan bog'liq muammolarni hal 
qilishda ishtirok etadilar.
Ushbu yondashuvni amalga oshirish uchun talabalar 
kelajakdagi kasbiy faoliyatda yuzaga kelishi mumkin bo'lgan 
muhandislik masalalarini hal qilishadi. Bunday vazifalar 
talabalar ta'lim oladigan bo'limlar bilan kelishilgan holda 
amalga oshiriladi. Vazifalarni tahlil qilishda talabalar mikro va 
makroloyihalarni bajarishda hayotga olib keladigan g'oyalarni 
yaratadilar. 
Loyihaga yo'naltirilgan yondashuvni joriy etish uchun 
quyidagi bosqichlarni amalga oshirish kerak: talabalarni 
muhandislik kompyuter grafikasini o'rganish jarayonida loyiha 
ishlarini 
olib 
borishga 
bosqichma-bosqich 
o'rgatish, 
o'quvchilarning shaxsiy xususiyatlarini aniqlash, mustaqil 
ishlash ko‘nikmalarini shakllantirish, shuningdek, talaba 
maktabda bo'lganida muammoni hal qilish ko'nikmalarini 
shakllantirish. Birinchi tayyorgarlik bosqichida loyiha 
faoliyatining o'ziga xos xususiyatlarini va uning ahamiyatini 
professional muhandislarga ochib berish kerak. Ikkinchi 
bosqichda talabalar o'zlarining loyiha faoliyati doirasida 
individual ishlashni o'rganadilar. O'qituvchi har bir o'quvchiga 
muhandislik kompyuter grafikasini o'rganish jarayonida o'zini 
amalga oshirish, kelajakdagi kasbiy faoliyatni tushunish uchun 
uning asosiy vazifasini tushunish va kelajakdagi kasbiy 
faoliyatida 
muhandislik 
kompyuter 
grafikasiga 
oid 
bilimlaridan qanday foydalanishni o'rganish imkoniyatini 
berishi kerak. Uchinchi bosqichda talabalar guruh loyihasini 
qanday olib borishni o'rganishlari kerak. O'qituvchi talabalarni 
kasbiy vazifalarni hal qilishda ijodiy yondoshgan holda 
jamoada ishlashga o'rgatishi kerak. 
Talabalarning 
mustaqil 
loyihaga 
yo'naltirilgan 
faoliyatiga o'tish "talaba - muhandislik kompyuter grafikasi 
o'qituvchisi-kasbiy fan o'qituvchilari" tizimida bo'lishi kerak, 
chunki muhandislik kompyuter grafikasi o'qituvchilari 
tomonidan talabalar faoliyatini tashkil etishni bunday 
muvofiqlashtirish kasbiy faoliyatining tarkibiy qismi bo'lgan 
eng dolzarb masalalarni aniqlashga yordam beradi [8]. 
Talabalarda shakllanishi kerak bo'lgan quyidagi 
kompetensiyalarni ajratib ko'rsatish mumkin: 
• nazariy materiallar darajasi; 
• professional yo'naltirilgan dizayn ko'nikmalarini 
shakllantirish darajasi; 
• kasbiy faoliyatga motivatsiya darajasi. 
Muhandislik 
mutaxassisliklari 
talabalarida 
kompetensiyalarni shakllantirishning tashkiliy-faoliyat modeli 
birligini amalga oshirish tayyorgarlik, shakllantirish va 
yakuniy bosqichlarni o'z ichiga oladi. 
“Elektr energetika” yo’nalishi uchun ushbu blokni 
amalga oshirishga misol keltiramiz. (Hozirgi vaqtda ushbu 
kurs mutaxassislari tomonidan hal qilinishi kerak bo'lgan 
muammolardan biri bu elektr stantsiyalari jihozlarini 
buzilmaydigan boshqarish usullarini ishlab chiqish va samarali 
ishlatishdir. Ular qurilmalarni texnik ko'rikdan o'tkazish va 
uskunadagi nuqsonlarni aniqlash uchun asosdir. Zamonaviy 
ishlab chiqarish korxonalarida ushbu usullardan foydalanish 
avariyalar sonini kamaytirishga, uskunaning chidamliligi va 
samaradorligini oshirishga yordam beradi.)