Ўзму хабарлари вестник нууз

- Таҳлил ва натижалар (Analusis and results). 
Ўзбек таомлари асосини донли, гўштли, сутли 
маҳсулотлар ва сабзавотлар ташкил қилади. Булар 
орасида донли экинлардан тайёрланган таомлар асосий 
ўринда туриб, қадимдан Сурхон воҳасида буғдой унидан 
умоч ош, кескан ош, узма ош ва атала каби таомлар 
тайёрланиб келинади. Бу таомлар ўтмишда камбағал ва 
ўртаҳол оилаларнинг кундалик истеъмолида бўлганлиги 
ҳақида Б.Х.Кармишева маълумот беради [7].
Сурхон воҳасида таом таркиби, уни тайёрлаш 
усуллари, истеъмол қилиш алоҳида локал хусусиятга эга. 
Жумладан, умоч ош тайёрлаш усулини биргина Денов 
туманининг ўзида икки хилда тайёрланганини кўриш 
мумкин. Қўшчинор қишлоғида умоч ош тайёрлаш учун 
товоқдаги буғдой унига озроқдан тузли сув сепиб қўл 
билан умочланган ва сутга қайнатилган. Вахшивор 
қишлоғида эса тузли сувга озроқ мой аралаштириб, 
буғдой унидан қаттиқ зувала қилинган. Сўнгра хамир 
қўлда умочланган ва нўхатдек катталикдаги шаклга 
келган хамир доначалари сувда қайнатилиб қатиқлаб 
истеъмол қилинган. Сут солиб пиширилган умоч ошга 
сузиш олдидан бир пиёла куви (гуппи) нинг сариёғи 
куйдириб аралаштирилган ва болаларнинг илиги тўлади 
деб, тез-тез пишириб берилган. Бу таом «момолар оши» 
сифатида Бибисешанба маросимида ҳам тайёрланган [8]. 
Шеробод тумани Таллашқон, Хўжақия, Қизилолма, 
Ғуржак каби қишлоқларда никоҳ тўйи маросимларида 
«икки ёш бир-бирига увишиб (қовушиб) кетсин, бахти 
очилсин» деган мақсадда умоч ош қилишган. Бу таомнинг 
тайёрланиш услуби маҳаллий анъаналарга кўра турлича 
бўлсада, ундан кутилаётган мақсад фақат эзгуликка 
йўналтирилганлиги билан бир хил аҳамият касб этган. 
Умоч ош нафақат Ўзбекистон, балки Ўрта Осиёнинг 
бошқа миллат вакиллари томонидан ҳам тайёрланган [9].
Хамирдан тайёрланадиган таомлардан бири кескан 
ошдир. Кескан ошни воҳа ўзбекларининг жуз, турк этник 
гуруҳлари шулла, форсийзабон тожиклар оши угро, 
Юқори Зарафшон тожиклари бу таомни оши тўппа деб 
аташган бўлса, фарғоналиклар ун оши [10], Юқори 
Туркманистон аҳолиси унаш [11] деб атаган. К.Шониёзов 
ҳам бу ошни угра ош, ун ош деб атайди [12]. Кескан ошни 
тайёрлашда хамир юпқа қилиб ёйилган, сўнгра у ўраб 
чиқилгандан кейин тахта ёки тўнтарилган тол товоқ 
устига қўйилиб пичоқ билан кесиб чиқилган ва сувда 
қайнатилиб қатиқлаб ичилган. Тоғ қишлоқларида кескан 
ошга булоқлар атрофидан териб келинган ялпиз барги ва 
тоғ саримсоқ пиёзининг қуритилган забидаси қўшилган. 
Бу хилда тайёрланган кескан ош жуда мазали ва хушбўй 
бўлган. Қўшилган тоғ ялпизи, яъни пудина терлатувчи 
хусусиятга эга бўлиб, санчиқ ва шамоллашга шифо 
бўлган. Абу Али ибн Сино тоғ ялпизи солиб тайёрланган 
кескан ошнинг бемор танасини юмшатиш, иштаҳани 
очиш ва меъда қувватини ошириш хусусиятига эга 
эканлигини ёзиб қолдирган [13]. Бу таом Сурхон аоҳаси 
таомномасида сақланиб келаётганлигига сабаб, беморни 
даволаш билан бирга унинг таркибига қўшиладиган 
масаллиқларнинг 
шифобахшлилик 
хусусиятга 
эга 
эканлигини кўриш мумкин. Шу боис ҳам ўзбек 
таомномасидан жой олган кескан ош бугунги кунгача 
воҳада ўзининг анъанавий тайёрланиш услубини сақлаб 
келмоқда. 
Бундан ташқари, воҳада кескан ошни бир қанча 
сабабларга биноан тайёрланганини кўрамиз. Масалан, 
Шеробод, Бойсун тумани ўзбек қишлоқларида кескан ош 
«беморнинг касаллиги кесилсин» деган мақсадда 
қилинган. Ёки марҳум чиққан хонадонга «ўликнинг кети 
кесилсин, узилсин» деган маънода кескан ош қилиб 
борилган. Аммо, воҳанинг Денов, Бойсун, Шеробод 
тумани тожик қишлоқларида бу ош қилиб борилса 
«ўликнинг думи узун» бўлади, яъни изи чўзилиб кетади 
деб қилишмаган. Бойсун тумани Дуғоба ва Қайроқ 
қишлоқларида чорвадорлар тўл олиш мавсуми пайтида 

---